Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Page 115

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Page 115
Karlmennska í fortíðinni Þó fornleifafræðingar hafi í raun alltaf fengist við karla, og nær eingöngu við karla eins og femínískir fornleifa- fræðingar bentu á (Conkey og Gero ritstj. 1991), var það ekki fyrr en í byrjun 10. áratugarins sem farið var að fjalla um karla og karlmennsku á kynjafornleifafræðilegan hátt. Uli Linke var einna fyrstur fornleifafræðinga til að velta fyrir sér karlmennsku en hann hefur rætt hvernig yfirburðir karla og yfirráð þeirra, á meðal Indó- Evrópumanna, byggðist á samtengingu valds og blóðs. Linke lagði til að vald karlanna væri samþætt hugmyndum um tíðablóð kvenna sem væri einskonar tákngerður höfuðstóll sem vald karl- mannanna byggðist á (Linke 1992). Til viðbótar rannsókn Linke í byrjun 10. áratugarins má nefna rannsókn Paul Treherne (1995) á bronsaldar stríðs- mönnum í Evrópu og rannsókn Timothy Yates (1993) á bronsaldar steinristum í Svíþjóð og áunninni karl- mennsku. Þrátt fyrir þarfar ábendingar eins og umfjöllun Treherne og Yates um líkama (sjá nánari umfjöllun í Meskell 1996) og umfjöllun Yates um áunna karlmennsku má segja að ekki sé einungis nóg að „fást við karla“ (Gilchrist 1999, bls. 117, þýð. höfundar) heldur þurfi að íhuga aðrar gerðir karlmennsku en hina árásar- gjörnu karlmennsku stríðsmannsins, eins og kynjafornleifafræðingurinn Roberta Gilchrist hefur bent á. Því má segja að þessar fyrstu tilraunir til að fjalla um karlmennsku innan fornleifa- fræði hafi ekki gengið nægilega langt í að tileinka sér orðræðu um karlmennsku innan kynjafræðanna og í sumum tilvikum fest í sessi viðteknar hugmyndir um algilda árasargjarna karlmennsku stríðsmannsins í stað þess að horfa með gagnrýnum augum á slíkar staðal-ímyndir. Fyrsta tilraunin til að tengja karlmennskuorðræðuna við fornleifa- fræðina var fyrirlestur Bernard Knapp frá árinu 1988 sem birtist á prenti árið 1998 (Knapp 1998a) en það sama ár tóku nokkrir fornleifafræðingar þátt í umræðu um karlmennsku í tímaritinu Archaeological Dialogues. Þar tóku þátt Bernard Knapp, Douglas Bailey, Matthew Gutmann og Paul Treherne. Þrátt fyrir ágætis tilraun Knapp til að skoða hvernig og af hverju fornleifafræðingar ættu að fjalla um karlmennsku var tilraunin á endanum misheppnuð. Á meðan Knapp (1998b, bls. 103) hamraði á því að allar líkur væru á því að í fortíðinni hafi verið fjölmörg kyngervi, mismunandi karl- mennskur og mismunandi aðferðir við að flytja þær, bar Gutmann (1998, bls. 114) upp þá spurningu hvernig hægt væri að losna undan íþyngjandi tvíhliða flokkunum „karlar og konur“ án þess að leiða orðræðuna út í róttæka afstæðis- hyggju. Athugasemd Gutmann minnir því örlítið á orðræðu annarar bylgju karlafræðanna. Ef gengið væri of langt í að afbyggja hugtökin karlar og konur yrði hættan sú að hreinlega ekkert yrði eftir til að fjalla um. Knapp og Gutmann hafa báðir nokkuð til síns __________ 114 Að opna öskju Pandóru máls en sennilega þarf að feta einhvern meðalveg á milli þessara tveggja póla. Meðalvegurinn felst e.t.v. í því að leita í smiðju þriðju bylgju karlafræða og skilgreina karlmennsku sem orðræðu þar sem kyngervi er líkamnað og upplifað, mótað með orðum, venjum og gjörðum en aðrir þættir, s.s. aldur, stétt, líkami og lífshlaup geta takmarkað þá hluta orðræðunnar sem aðgengilegir eru hverju sinni. Kosturinn við þessa skilgreiningu er einnig sá að hægt er að gera ráð fyrir atbeini manneskjunnar innan ákveðins félagskerfis án þess þó að hverfa til félagslegrar mótunar- hyggju (e. social constructionism) eða að setja algjört samasem merki á milli einstaklinga og atbeinis annars vegar og samfélags og strúktúrs hins vegar (sjá Thomas 2004). Með því að skilgreina karlmennsku sem orðræðu er hægt að skoða hana án þess að slíta hana úr því stærra félagslega samhengi sem mótar hana. Það má þó ekki skilja sem svo að markmiðið með umfjöllun um karl- mennsku í fortíðinni sé að sýna fram á og finna ákveðnar gerðir karlmennsku. Í raun stöndum við andspænis samskonar vandamáli og Margaret Conkey og Joan Gero ræddu í einni af tímamótagreinum kynja-fornleifafræðinnar. Þær sögðu: „Það að geta úthlutað körlum og/eða konum ákveðnum athöfnum eða efnis- menningu er ekki markmiðið, það er ekki endirinn, né leiðin“ (1991, bls. 11, þýð. höfundar). Markmiðið með umfjöllun um karlmennsku í fortíðinni er miklu frekar að brjóta á bak aftur þær hugmyndir að karlmennska sé fast- mótuð, algild og óbreytanleg og að ákveðnar gerðir karlmennsku hafi ávallt verið í ráðandi valdastöðu. Markmiðið með umfjöllun um karlmennsku í fortíðinni er að við gerum okkur grein fyrir því hvernig hugmyndir okkar sjálfra eru mótaðar af nútímanum og sem afkvæmi okkar eigin samtíma getur umfjöllun okkar um fortíðina aldrei verið slitin út úr því stærra félagslega samhengi sem mótar hana. Að fjalla um karlmennsku í for- tíðinni snýst því ekki eingöngu um að skilja fjölbreytileika fortíðarinnar um leið og við reynum að horfa framhjá okkar eigin fordómum, heldur einnig að fornleifafræðingar geri sér grein fyrir því hvernig orðræða innan fornleifa- fræðinnar er mótuð (Sjá t.d. Hodder 1991; Johnson 1999). Það þarf því að tryggja fjölraddaða (e. multivocal) umfjöllun fornleifafræðinga um karl- mennsku og kvenleika í fortíðinni. Bernard Knapp hefur einmitt bent á að karlkyns fornleifafræðingar hafi verið tregir til að tileinka sér aðferðir kynjafornleifafræðinnar og það sé m.a. ein af ástæðum þess að umfjöllun um karlmennsku innan fornleifafræðinnar sé jafn skammt á veg komin og raun ber vitni (Knapp 1998a, bls. 243). Knapp bendir á að við megum ekki falla í þá gryfju að halda að kynjafornleifafræði sé eingöngu fyrir konur, um konur og eftir konur rétt eins og fornleifafræði hafi áður verið fyrir karla, um karla og eftir karla. Allir hópar þurfi að hafa sína rödd til að tryggja fjölraddaða umræðu um fortíðina. __________ 115 Sindri Ellertsson Csillag
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171

x

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.
https://timarit.is/publication/1111

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.