Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Blaðsíða 115

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Blaðsíða 115
Karlmennska í fortíðinni Þó fornleifafræðingar hafi í raun alltaf fengist við karla, og nær eingöngu við karla eins og femínískir fornleifa- fræðingar bentu á (Conkey og Gero ritstj. 1991), var það ekki fyrr en í byrjun 10. áratugarins sem farið var að fjalla um karla og karlmennsku á kynjafornleifafræðilegan hátt. Uli Linke var einna fyrstur fornleifafræðinga til að velta fyrir sér karlmennsku en hann hefur rætt hvernig yfirburðir karla og yfirráð þeirra, á meðal Indó- Evrópumanna, byggðist á samtengingu valds og blóðs. Linke lagði til að vald karlanna væri samþætt hugmyndum um tíðablóð kvenna sem væri einskonar tákngerður höfuðstóll sem vald karl- mannanna byggðist á (Linke 1992). Til viðbótar rannsókn Linke í byrjun 10. áratugarins má nefna rannsókn Paul Treherne (1995) á bronsaldar stríðs- mönnum í Evrópu og rannsókn Timothy Yates (1993) á bronsaldar steinristum í Svíþjóð og áunninni karl- mennsku. Þrátt fyrir þarfar ábendingar eins og umfjöllun Treherne og Yates um líkama (sjá nánari umfjöllun í Meskell 1996) og umfjöllun Yates um áunna karlmennsku má segja að ekki sé einungis nóg að „fást við karla“ (Gilchrist 1999, bls. 117, þýð. höfundar) heldur þurfi að íhuga aðrar gerðir karlmennsku en hina árásar- gjörnu karlmennsku stríðsmannsins, eins og kynjafornleifafræðingurinn Roberta Gilchrist hefur bent á. Því má segja að þessar fyrstu tilraunir til að fjalla um karlmennsku innan fornleifa- fræði hafi ekki gengið nægilega langt í að tileinka sér orðræðu um karlmennsku innan kynjafræðanna og í sumum tilvikum fest í sessi viðteknar hugmyndir um algilda árasargjarna karlmennsku stríðsmannsins í stað þess að horfa með gagnrýnum augum á slíkar staðal-ímyndir. Fyrsta tilraunin til að tengja karlmennskuorðræðuna við fornleifa- fræðina var fyrirlestur Bernard Knapp frá árinu 1988 sem birtist á prenti árið 1998 (Knapp 1998a) en það sama ár tóku nokkrir fornleifafræðingar þátt í umræðu um karlmennsku í tímaritinu Archaeological Dialogues. Þar tóku þátt Bernard Knapp, Douglas Bailey, Matthew Gutmann og Paul Treherne. Þrátt fyrir ágætis tilraun Knapp til að skoða hvernig og af hverju fornleifafræðingar ættu að fjalla um karlmennsku var tilraunin á endanum misheppnuð. Á meðan Knapp (1998b, bls. 103) hamraði á því að allar líkur væru á því að í fortíðinni hafi verið fjölmörg kyngervi, mismunandi karl- mennskur og mismunandi aðferðir við að flytja þær, bar Gutmann (1998, bls. 114) upp þá spurningu hvernig hægt væri að losna undan íþyngjandi tvíhliða flokkunum „karlar og konur“ án þess að leiða orðræðuna út í róttæka afstæðis- hyggju. Athugasemd Gutmann minnir því örlítið á orðræðu annarar bylgju karlafræðanna. Ef gengið væri of langt í að afbyggja hugtökin karlar og konur yrði hættan sú að hreinlega ekkert yrði eftir til að fjalla um. Knapp og Gutmann hafa báðir nokkuð til síns __________ 114 Að opna öskju Pandóru máls en sennilega þarf að feta einhvern meðalveg á milli þessara tveggja póla. Meðalvegurinn felst e.t.v. í því að leita í smiðju þriðju bylgju karlafræða og skilgreina karlmennsku sem orðræðu þar sem kyngervi er líkamnað og upplifað, mótað með orðum, venjum og gjörðum en aðrir þættir, s.s. aldur, stétt, líkami og lífshlaup geta takmarkað þá hluta orðræðunnar sem aðgengilegir eru hverju sinni. Kosturinn við þessa skilgreiningu er einnig sá að hægt er að gera ráð fyrir atbeini manneskjunnar innan ákveðins félagskerfis án þess þó að hverfa til félagslegrar mótunar- hyggju (e. social constructionism) eða að setja algjört samasem merki á milli einstaklinga og atbeinis annars vegar og samfélags og strúktúrs hins vegar (sjá Thomas 2004). Með því að skilgreina karlmennsku sem orðræðu er hægt að skoða hana án þess að slíta hana úr því stærra félagslega samhengi sem mótar hana. Það má þó ekki skilja sem svo að markmiðið með umfjöllun um karl- mennsku í fortíðinni sé að sýna fram á og finna ákveðnar gerðir karlmennsku. Í raun stöndum við andspænis samskonar vandamáli og Margaret Conkey og Joan Gero ræddu í einni af tímamótagreinum kynja-fornleifafræðinnar. Þær sögðu: „Það að geta úthlutað körlum og/eða konum ákveðnum athöfnum eða efnis- menningu er ekki markmiðið, það er ekki endirinn, né leiðin“ (1991, bls. 11, þýð. höfundar). Markmiðið með umfjöllun um karlmennsku í fortíðinni er miklu frekar að brjóta á bak aftur þær hugmyndir að karlmennska sé fast- mótuð, algild og óbreytanleg og að ákveðnar gerðir karlmennsku hafi ávallt verið í ráðandi valdastöðu. Markmiðið með umfjöllun um karlmennsku í fortíðinni er að við gerum okkur grein fyrir því hvernig hugmyndir okkar sjálfra eru mótaðar af nútímanum og sem afkvæmi okkar eigin samtíma getur umfjöllun okkar um fortíðina aldrei verið slitin út úr því stærra félagslega samhengi sem mótar hana. Að fjalla um karlmennsku í for- tíðinni snýst því ekki eingöngu um að skilja fjölbreytileika fortíðarinnar um leið og við reynum að horfa framhjá okkar eigin fordómum, heldur einnig að fornleifafræðingar geri sér grein fyrir því hvernig orðræða innan fornleifa- fræðinnar er mótuð (Sjá t.d. Hodder 1991; Johnson 1999). Það þarf því að tryggja fjölraddaða (e. multivocal) umfjöllun fornleifafræðinga um karl- mennsku og kvenleika í fortíðinni. Bernard Knapp hefur einmitt bent á að karlkyns fornleifafræðingar hafi verið tregir til að tileinka sér aðferðir kynjafornleifafræðinnar og það sé m.a. ein af ástæðum þess að umfjöllun um karlmennsku innan fornleifafræðinnar sé jafn skammt á veg komin og raun ber vitni (Knapp 1998a, bls. 243). Knapp bendir á að við megum ekki falla í þá gryfju að halda að kynjafornleifafræði sé eingöngu fyrir konur, um konur og eftir konur rétt eins og fornleifafræði hafi áður verið fyrir karla, um karla og eftir karla. Allir hópar þurfi að hafa sína rödd til að tryggja fjölraddaða umræðu um fortíðina. __________ 115 Sindri Ellertsson Csillag
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171

x

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.
https://timarit.is/publication/1111

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.