Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Blaðsíða 67
furðulega. Börnum var gefið samskonar
hlutverk innan tilrauna- og
þjóðfornleifafræðilegra rannsókna (e.
ethno-archaeology), jafnvel þótt að
tilgangurinn væri ekki að skoða börn.
Sá hluti rannsóknanna sem snéri að
börnum var engu að síður talinn spilla
fyrir alvöru túlkunum og niðurstöðum
(Baxter 2005, bls. 8). Þetta leiddi til
tvenns konar orðræðu um börn innan
fornleifafræðinnar. Önnur beindist að
hegðun barna, umhverfi þeirra og
mótun. Innan slíkra rannsókna var litið
á leiki barna, og dreifingu minja vegna
þeirra, sem tilviljanakennd gögn. Hin
orðræðan fjallaði um óhefðbundna
notkun barna á efnismenningunni.
Báðar þessar hugmyndir voru
útbreiddar innan fornleifafræðinnar og
höfðu áhrif á hana (Baxter 2005, bls. 9).
Með tilkomu síðferlihyggju var
barnafornleifafræði fyrst veitt athygli að
ráði og hefur áhuginn farið stigvaxandi.
Fyrstu rannsóknirnar beindust einkum
að sýnileika nýfæddra barna og
ungabarna og dregnar af því þver-
menningarlegar ályktanir um tengsl
barna og efnismenningar (Gilchrist
2006, bls. 87). Einkennandi fyrir þessar
rannsóknir var umræðan um líf-
fræðilega eða félagslega skilgreiningu á
börnum og bernsku. Bent var þá á að
líffræðilegar mælingar á þroska beina
gætu stuðlað að villandi greiningu
þegar kemur að félags- og andlegum
þroska (Derevenski 2000, bls. 8; Kamp
2001, bls. 2).
Derevenski (2000, bls. 8) heldur því
reyndar fram að börn hafi sjaldan verið
miðdepill athyglinnar innan fornleifa-
rannsókna vegna eigin verðleika og þau
notuð á of þröngan hátt til þess að skilja
uppbyggingu þess sem kalla má
samfélag fullorðinna. Að innan
fornleifafræðinnar sé samfélagið skoðað
í gegnum börnin, í stað þess að
rannsaka samfélagið með því hugarfari
að þau séu einstaklingar með eigin
félagslega ímynd og atbeina. Það
gleymist að börnin sjálf verði að vera
þau gögn sem barnafornleifafræðin
styðst við til þess að hægt sé að draga
fram raunsæa mynd af lífi þeirra.
Catherine Kamp (2001, bls. 1-3) telur
að ríkjandi viðmið bernskunnar séu
tengd lærdómi og leik og að þannig
hverfi áherslan á efnahagslega
framleiðslu barna og stöðu þeirra á
sviði heimilishalds innan fornleifa-
rannsókna. Vestræn viðhorf til
bernskunnar hafa jafnframt hamlað því
að börn séu taldin virkir þátttakendur á
hinum ýmsu sviðum samfélaga (Lucy
2005, bls. 47).
Fræðimenn innan barnafornleifa-
fræði eru flestir sammála um vaxandi
áhuga á rannsóknum innan greinarinnar
á síðastliðnum áratug. Ein helsta
breytingin sem barnafornleifafræðin
hefur haft í för með sér er að tekið er
eftir börnum á eigin forsendum í stað
þess að líta á þau sem hlutlaus. Núorðið
er viðurkennt að börn hafi verið
sjálfstæðir gerendur í fortíðinni, sam-
hliða því sem samanburður við
nútímabörn minnkað (Lucy 2005, bls.
43, 65). Það þarf í auknum mæli að leita
eftir börnunum sjálfum innan gagna
fornleifafræðinnar og láta þau sjálf
segja söguna. __________
66
Þegar á unga aldri lifi ég enn
Aldur og aldursflokkar
Aldursflokkar og aldursskipting eru
hugmyndir sem samofnar eru
samtímanum (Mancicol 2006, bls. 4).
Innan mannabeinafræði koma fyrir
ýmis hugtök, svo sem Infans I, Infans
II, adult, mature, juvenile og senile.5
Engir staðlar eru samt fyrir hugtökin og
leggja fræðimenn mismunandi
merkingu í þau, sem birtist í því að
notkunin er ólík milli rannsókna (Kamp
2001, bls. 1, 3). Svo hægt sé að skoða
lífsferil fortíðar verður að vera samræmi
í frumgögnunum sem túlkanir og
ályktanir byggja á. Gögnin eru beinin
sjálf og því er kallað eftir nákvæmum
mælingum á aldri og líkamsþroska, svo
túlka megi samhliða félagslegan aldur
barna í fortíðinni (Lewis 2007 bls. 6).
Gilchrist (2006, bls. 77-78) óskar
einnig í rannsóknum sínum eftir frekari
skýringum á aldri og telur að þær geti
auðveldlega varpað ljósi á
menningarleg viðhorf til aldurs og
einstakra stiga í lífsferlinu. Samkvæmt
Gilchrist (2006) er umræðan um þörfina
á aldursrannsóknum farin að líkjast
þeirri umræðu sem fór fram á níunda og
tíunda áratug síðustu aldar um þörfina á
kyngervisrannsóknum. Núorðið er
almennt viðurkennt að líffræðileg
einkenni aldurs eru háð menningarlegri
og sögulegri sköpun. Samhliða eru
ríkjandi staðalímyndir mótaðar en þær
verða um leið ónothæfar sem altækar
skýringar á fortíðinni (Lillehammer
2000, bls. 20, vísar í Neugarten).
Aldursgreining ungbarna og barna er
auðveldari en fullorðinna m.a. vegna
þess að tanntaka fylgir nokkuð ákveðnu
mynstri sem hefur verið ítarlega
rannsakað og er læknisfræðilega vel
skilgreint. Önnur einkenni sem notast er
við eru m.a. þroski eyrnabeina,
mælingar á útlimum sem bornar eru
saman við ákveðna staðla þegar kemur
að fyrirburum og fóstrum, auk lengdar
leggja og almennur vöxtur beina (m.a.
Ubelaker 1989; Schwartz 1995; Hoppa
1992; Scheuer 1980). Aðferðir hafa
einnig verið þróaðar til þess að meta
eigin aldur unglinga af beinagrindum en
þær hafa ekki reynst nægilega
nákvæmar (Stirland 2003, bls. 30-31;
Guðný Zoëga 2006, bls. 15; Lewis
2007, bls. 38-39, 58).
Fahlander (2008) telur að
lífaldursgreiningum fylgi fjölmargir
aðferðafræðilegir gallar, t.d. ef beina-
grindin er illa varðveitt, hluta hennar
vantar eða einstaklingurinn hefur ekki
náð kynþroskaskeiði. Það þurfi fleiri
gögn en almennar ályktanir um kyn,
kyngervi, aldur og hæð til þess að geta
rætt félagslegan líkamleika (e.
embodiment) og mikilvægi félagslegar
ásýndar. Hann telur jafnframt
ákjósanlegt að geta flokkað öll börn
undir ákveðnum aldri, t.d. kynþroska í
einn flokk en munurinn á milli
einstaklinga sé of mikill til þess. Það er
m.a. mjög erfitt að flokka sex vikna
barn og sjö ára barn í sama flokk. Hann
telur því nauðsynlegt að finna leiðir til
að skilgreina og aðgreina hugtakið börn
í félagslega sambærilegar einingar
(e. dittos). Sértækar líffræðilegar
breytingar verða þegar einstaklingur
þroskast og stundum er menningar- __________
67
Ragnheiður Gló Gylfadóttir
5Ákveðið var að
þýða þessi orð
ekki. Bein þýðing
á hugtölunum
finnst ekki í
íslensku og þessi
heiti yfirleitt
notuð í íslenskum
rannsóknum.