Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Blaðsíða 79

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Blaðsíða 79
Kistur Ekki er vitað hversu útbreitt það var að jarðsetja fólk í kistum hérlendis eða hvernig notkun þeirra var háttað á kaþólskum tíma. Það hafa ekki farið fram margar athuganir á líkkistum fundnum við fornleifarannsóknir hérlendis, helst ber að nefna athuganir á líkkistum sem grafnar voru upp í Skálholti á árunum 1954-58, sér- verkefni unnið um líkkistur fundnar á Skriðuklaustri og athugun á kistunum sem fundist hafa við Hólskirkju í Bolungarvík. Í flestum þeirra grafa sem rannsakaðar voru í Skálholti á árunum 1954-58, og töldust eldri en frá 1650, voru kisturnar ýmist afturmjókkandi eða jafnbreiðar. Kristján Eldjárn (1988, bls. 138, 140) kaus að kalla þessa kistugerð einfalda stokka og að þrjár útfærslur af þeim væru þekktar. Lokið gæti verið slétt, kúpt eða gert úr þremur fjölum, svokallað ljósberalag. Hérlendis telur Kristján að einfaldir stokkar hafi verið notaðir fram yfir 1700, ljósberalag og kúptar kistur hafi komist í tísku á 18. öld en fyrir þann tíma hafi flatt lok verið í tísku (Kristján Eldjárn et al. 1988, bls. 142; Kristján Eldjárn 2000, bls. 274). Gagnrýna má þessa túlkun Kristjáns, erfitt er að fullyrða um kistunotkun fyrir 1650 í Skálholti vegna lélegrar varðveislu. Flestar kisturnar sem varðveittust eru frá 18. öld og því lýsandi fyrir þann tíma. Efnið frá Hólskirkju er enn yngra eða frá 18. - 20. öld en svipaðar kistur virðast vera þar og í Skálholti (Garðar Guðmundsson et al. 2005, bls. 96-98). Allar kisturnar sem fundist höfðu árið 2006 við fornleifauppgröftinn á Skriðuklaustri og taldar eru vera frá lokum 15. aldar til þeirrar 18., eru voru einfaldir stokkar og var meirihluti þeirra með ljósberalagi (Dagný Arnardóttir 2006, bls. 17). Þetta afsannar kenningu Kristjáns um að ljósberalag hafi komist í tísku á 18. öld, og það komið í notkun þegar á 15. - 16. öld. Ungbarnakistur í Skálholti voru yfirleitt eins og fullorðinskistur þegar kom að gerð og smíði að mati Kristjáns Eldjárns (1988, bls. 137, 140) nema að þær voru allar afturmjókkandi. Á Skriðuklaustri var þessu öfugt farið. Þar voru allar barnakisturnar, sem fundist höfðu árið 2006, jafnbreiðar til endanna. Þær virðast heldur ekki hafa verið frábrugðnar fullorðinskistum á neinn hátt. Dagný Arnardóttir (2006, bls. 14) telur að þetta megi túlka sem svo að afturmjókkandi kistur virðist tilheyra látlausari greftrunarsiðum meðan að jafnbreiðar kistur megi hugsanlega líta á sem stöðutákn, bæði andlegt og veraldlegt. Ekki er vafi á því að frekari rannsóknir þurfa að fara fram á kistum hérlendis og virðist sem fornleifafræðin geti aðeins veitt upplýsingar um þær eins og staðan er í dag. Umfjöllun Ljóst er að skoða þarf félagslegt sjónarhorn þess samfélags sem verið er að rannsaka samhliða líffræðilegum greiningum áður en barnsbeinagrind er sett í ákveðinn aldursflokk. Barns- beinagrind er þess vegna ekki endilega sönnun á nærveru barna, né heldur hægt að tala um að einstaklingar undir 16 ára __________ 78 Þegar á unga aldri lifi ég enn aldri séu alltaf börn. Í raun felur þessi nálgun í sér endurskoðun á ríkjandi hugmyndum um aldur. Nauðsynlegt er t.d. að skoða nánar hvaða félagslegu þættir geti mögulega stjórnað lífshlaupi barnanna, hvort börnin sjálf geti stjórnað ákveðnum þrepum innan þess og um leið hvaða aldursskeiði þau tilheyra hverju sinni. Aldursdreifing Til þess að auðvelda úrvinnslu gagnanna var gröfunum sem valdar voru til rannsóknarinnar skipt í sex flokka sem sýndir eru í töflu 2 en dreifingin innan þeirra í töflu 3. Þetta er ákveðin þversögn við innihald greinarinnar þar sem aldursflokkar og lífaldursgreiningar voru gagnrýndar. Tilgangurinn hér er þó annar. Markmiðið er ekki að greina lífaldur og byggja alla túlkun á honum, heldur er hér gerð tilraun til þess að greina ákveðin þrep og þróun innan lífshlaups barnanna og sjá mun á greftrunarsiðum meðal þeirra. Með þessari flokkun verður hugsanlega mögulegt að greina hvort að yngri börn hafi fengið öðruvísi greftrun en þau eldri eða hvort enginn munur sé á greftrun eftir aldri. Dreifing barnsbeinagrindanna innan þessara sex flokka er misjöfn og hafa fundaraðstæður án efa mikið um hana að segja. Mikill meirihluti barns- beinagrindanna í úrtakinu eru af börnum á fyrsta aldursári (Barn 1) en jafnara hlutfall er á milli annarra flokka. Þetta má eflaust tengja við minni lífslíkur barna á fyrsta ári. Staðsetning barnsgrafanna Vert er að skoða nánar staðsetningu barnsgrafanna innan kirkjugarðanna og tengja umfjöllunina við lífshlaups- hugmyndir og gerendakenninguna. Dreifing legstæða þeirra var nokkuð jöfn en þó með undantekningum. Börnin eru flest umhverfis kirkjurnar, þó mun fleiri sunnan megin við þær en við aðrar hliðar. Nokkur barnanna virðast hafa verið grafin í allnokkri fjarlægð frá kirkjunum en í þeim tilfellum finnst meirihluti þeirra norðanmegin við þær. Suðvesturhluti kirkjugarðanna virðist innihalda mest af ungbarnagröfum (Barn 1) en fjöl- breytileiki í aldri eykst er kemur að norðurhlutanum. Hvort að greftrun barna hafi fylgt þeirri kynskiptingu er erfitt að staðfesta, án betri aðferða við kyngreiningar barna. Engu að síður er áhugavert að skoða þetta í tengslum við kristna heimsmynd þessa tíma og áðurnefndar hugmyndir Gilchrist um lífshlaupið. Þetta gefur hugsanlega til kynna að yngstu börnin hafi hlotið leg við inngang kirkjunnar, sem alltaf var í vestri, eða jörðuð nálægt kórnum til þess að komast sem næst himni. Með fermingunni var verið að staðfesta skírnina og hugsanlegt er að einmitt fermd börn hafi verið grafin í kirkjugarðinum sjálfum, fjær kirkjunni. Þetta má einnig tengja við lífslíkur barna og hversu mikið þær aukast eftir fyrsta árið. Það gæti hafa markað ákveðið þrep í lífshlaupinu ef börn lifðu af fyrsta árið og eftir það hafi þau verið jarðsett í meiri fjarlægð frá kirkjunni. __________ 79 Ragnheiður Gló Gylfadóttir
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171

x

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.
https://timarit.is/publication/1111

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.