Morgunblaðið - 25.02.2015, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. FEBRÚAR 2015
Hundum út sigandi Alveg er sama hvað gengur á í veðrinu, blessaðar skepnurnar þurfa að leggja frá sér, og þá þurfa eigendurnir að dúða sig í vetrarflíkur og skunda af stað með fjórfætlingana.
Golli
Fáir menn voru
snjallari en Björn Jó-
hannsson heitinn,
fréttastjóri og síðar
ritstjórnarfulltrúi á
Morgunblaðinu, að
finna nýja hlið á frétta-
málum og draga fram
ferskar upplýsingar.
Hann kunni listina að
spyrja og nálgast við-
fangsefni frá öðru
sjónarhorni en áður. Björn var
fundvís á nýja „vinkla“ á fréttum í
endalausri viðleitni til að draga upp
heilsteypta mynd fyrir almenning af
innlendum og erlendum vettvangi.
Íslenskir fjölmiðlungar gerðu
margt vitlausara en að sækja í
smiðju Björns Jóhannssonar. Með
því fengi almenningur t.d. gleggri
mynd af neyðarláni Seðlabankans til
Kaupþings með veði í danska bank-
anum FIH í október 2008.
Fjölmiðlar, álitsgjafar og ónefndir
stjórnmálamenn eru ótrúlega upp-
teknir af tvennu. Annars vegar af
símtali Geirs H. Haarde forsætis-
ráðherra og Davíðs Oddssonar
seðlabankastjóra og hins vegar af
því í hvað neyðarlánið fór. Svo er
hamrað á því að tugir milljarðar hafi
tapast.
Allt er þetta gott og blessað. En í
stað þess að flytja sömu fréttina dag
eftir dag, væri ekki úr vegi fyrir
fjölmiðla – ekki síst þá sem vilja
halda kyndli rannsóknarblaða-
mennsku á lofti – að upplýsa um
fjárhagslega stöðu FIH-bankans
þegar ákveðið var að veita lánið og
taka veð í bankanum. Með öðrum
orðum: Reyna að átta sig á verð-
mæti veðsins sem tekið
var. Árið 2008 skilaði
FIH-bankinn um 208
milljónum danskra
króna í hagnað og eigið
fé bankans nam 7.809
milljónum danskra
króna í lok ársins. Eig-
ið fé var meira en tvö-
falt hærra en neyðar-
lán Seðlabankans.
Í framhaldinu hljóta
fjölmiðlamenn að
varpa kastljósi sínu á
hvernig staðið var að
sölu á FIH-bankanum og leita svara
við því af hverju Seðlabankinn tap-
aði jafn miklu og raun varð á með
sölunni árið 2010. Við þá rannsókn
er þess að vænta umfjöllun danskra
fjölmiðla veki athygli en þeir töluðu
um reyfarakaup. Fyrir Íslendinga
er ekki síður áhugavert að vita að
kaupendurnir hafa hagnast vel og
sumir um tugi milljarða króna.
Upplýsingar af þessu tagi gætu
hjálpað almenningi við að átta sig á
hlutunum en ekki síður róað lítillega
þá stjórnmálamenn og álitsgjafa
sem fara á taugum í hvert skipti
sem minnst er á Davíð Oddsson eða
hann tekur til máls.
Jafnræðisreglu fórnað?
Salan á FIH er langt í frá að vera
eina verðuga rannsóknarefni fjöl-
miðla á því hvernig staðið var að
verki eftir fall fjármálakerfisins.
Það er ekki víst að þar standist allt
skoðun.
Sterkar vísbendingar eru um að
jafnræðisregla hafi ekki verið höfð í
hávegum við endurskipulagningu
atvinnulífsins og skuldauppgjör
fyrirtækja og eignarhaldsfélaga.
Þar sátu ekki allir við sama borð.
Svo virðist sem lánastofnanir hafi
gengið fram með misjöfnum hætti
gagnvart sjávarútvegsfyrirtækjum.
Hið sama er að segja um versl-
unarfyrirtæki, verktaka og eignar-
haldsfélög. Á sama tíma og eitt félag
gat gert kyrrstöðusamning og jafn-
vel samið um niðurfellingu skulda,
var öðru félagi neitað um slíka
samninga.
Er nema von að alvarlegar spurn-
ingar vakni um hvort jafnræðisreglu
hafi verið fylgt á árunum 2009 til
2013? Það væri t.d. einnar messu
virði fyrir rannsóknarblaðamenn að
fara yfir sögu Atorku og skoða
hvernig félagið, sem var í eigu þús-
unda einstaklinga og lífeyrissjóða,
var tekið föstum tökum af ríkis-
banka.
Áhættuskuldbindingar Atorku
námu ríflega 50 milljörðum króna
þegar bankakerfið hrundi í október
2008. Verðmætasta eignin var Pro-
mens en Atorka átti einnig m.a.
Jarðboranir og Björgun, auk þess
að eiga stóran hlut í Geysi Green
Energy og nokkrum erlendum
fyrirtækjum.
Hluthafar Atorku töpuðu öllu
sínu. Kröfuhafar, en þar var Lands-
bankinn langstærstur, tóku yfir fé-
lagið og eignir þess – þar á meðal
Promens. Og nú hefur Promens ver-
ið selt úr landi og söluverðið um 62
milljarðar króna.
Í október 2009 samþykkti Alþingi
lög um aðgerðir í þágu einstaklinga,
heimila og fyrirtækja vegna banka-
og gjaldeyrishrunsins (nr. 107/
2009). Markmið laganna, sem voru
felld úr gildi í desember 2010, var að
„hraða endurreisn íslensks efna-
hagslífs í kjölfar banka- og gjaldeyr-
ishrunsins haustið 2008 og að jafn-
vægi komist á virði eigna og
greiðslugetu annars vegar og fjár-
skuldbindinga einstaklinga, fyrir-
tækja og heimila hins vegar,“ eins
og sagði í 1. grein.
Í greinargerð með frumvarpinu
var tekið fram að í „tilvikum fyrir-
tækja er átt við fyrirtæki þar sem
sjóðstreymi eða núverandi eignir
geta gert þau lífvænleg til lengri
tíma litið ef gerðar verða breytingar
á lánasamningum“.
Fyrir þær þúsundir einstaklinga
sem áttu hlutabréf í Atorku, en glöt-
uðu öllu sínu, er athyglisvert að lesa
greinargerðina með frumvarpinu
ekki síst í ljósi sölunnar á Promens.
Það er ekki síður áhugavert fyrir
hluthafana að löggjafinn skuli hafa
lagt áherslu á nauðsyn þess að
„vinnubrögð kröfueigenda við
skuldbreytingar og hugsanlega eft-
irgjöf krafna séu hafin yfir allan
vafa“.
Það er erfitt að fella dóm um
hvort kröfuhafar hafi sýnt sanngirni
og staðið eðlilega að verki gagnvart
hluthöfum Atorku eða hvort jafn-
ræðis hafi verið gætt á milli skuld-
ara. Til þess skortir upplýsingar og
eftir þeim geta fjölmiðlar kallað.
Milljarðar í rannsóknir
Íslenskir skattgreiðendur hafa
greitt milljarða í rannsóknir á að-
draganda hrunsins. Rannsóknar-
nefndir hafa verið skipaðar og þús-
undir blaðsíðna skrifaðar. Óteljandi
fréttir hafa verið skrifaðar og flutt-
ar, álitsgjafar hamrað á tölvur og
stjórnmálamenn þanið raddböndin
og ekki allir sparað yfirlýsingarnar
og dómana.
En Íslendingar vita lítið um hvað
gerðist eftir fall fjármálakerfisins.
Vitneskjan um hvernig staðið var að
samningum við kröfuhafa föllnu
bankanna er takmörkuð og einka-
væðingin hin síðari er í móðu. Þótt
ekki sé ástæða til að ætla að þar hafi
verið gengið gegn lögum er nauð-
synlegt að leggja öll spil á borðið
ekki bara um einkavæðinguna held-
ur einnig hvernig staðið var að
ákvörðun um útgáfu 238 milljarða
króna skuldabréfs Landsbankans til
þrotabús gamla bankans. Skulda-
bréfið er þungur baggi á ríkisbank-
anum og íslensku þjóðarbúi. Skiptir
engu þótt bréfinu hafi verið skuld-
breytt. Engin haldbær rök hafa
komið fram af hverju ákveðið var að
gefa skuldabréfið út í annarri mynt
en íslenskri krónu. Ég hef haldið því
fram að Landsbankabréfið sé heitur
kolamoli í íslenska stjórnkerfinu en
útgáfa þess var samkvæmt sam-
komulagi fjármálaráðuneytisins,
Landsbankans hf. og LBI hf. sem
gert var í desember 2009.
Með sama hætti er nauðsynlegt
að draga fram í dagsljósið allar upp-
lýsingar um hvernig staðið var að
skuldauppgjöri fyrirtækja, félaga og
einstaklinga. Rökstuddur grunur
um að þar hafi ekki allir setið við
sama borð ætti ekki aðeins að ýta
við fjölmiðlum heldur ekki síður Al-
þingi. Rannsóknarnefndir hafa verið
skipaðar af minna tilefni.
Eftir Óla Björn
Kárason »Rökstuddur grunur
um að þar hafi ekki
allir setið við sama borð
ætti ekki aðeins að ýta
við fjölmiðlum heldur
ekki síður Alþingi.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokks.
Takmörkuð vitneskja um eftirhrunsárin