Morgunblaðið - 25.02.2015, Blaðsíða 41

MENNING 41
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. FEBRÚAR 2015
Snilligáfa Beethovens varpaðiægivaldi yfir listalíf Evrópualla 19. öldina. Brahmsengdist fram á efri ár með
sína fyrstu fullvöxnu sinfóníu. Wag-
ner og Debussy svöruðu með niður-
broti hins klassíska tónastrúktúrs
með krómatík og afstrakt nálgun er
varðaði veg módernismans, frá
Tristan-hljómnum yfir í tóna-ljóða-
stillimyndir Hafsins. Annað tón-
skáld kvöldsins, Igor Stravinskíj,
mótaðist í því umróti. Sameiginlega
er andríki þeirra Beethovens og ný-
sköpunargáfa vart af þessum heimi,
sem tónleikagestir voru nú minntir á
fyrir fullum Eldborgarsal Hörpu.
Á aðalstjórnandalausum tímum
Sinfóníuhljómsveitar Íslands var
sérlega ánægjulegt að fanga tvo
ferska vinda samtímis úr svo til
gagnstæðri átt – tveir ungir finnskir
músíkantar – annar kornungur,
sjálfur hljómsveitarstjórinn er
þeysti inn sviðið eins og beint úr
Amadeus… og líktist Mozart.
Þessir ungu menn voru einhvern-
tímann efnilegir en fara nú hraðför
með himinskautum.
Tónleikarnir hófust á einum af
fjórum forleikjum að einu óperu
Beethovens er var seinna frumflutt
eftir töluvert endurmat og umritun
undir heitinu Fídelíó árið 1814. Í
vandaðri tónleikaskrá kvöldsins var
útlistað nokkuð flókið upphaf þessa
fyrsta forleiks af fjórum, án þess að
vera fyrstur í röðinni, og frumfluttur
svo seint sem árið 1828, þá að
Beethoven gengnum. Nú loks fengu
íslenskir áheyrendur að hlýða á for-
leikinn á Íslandi.
Strengjasveitin var nett mönnuð
að hætti síns tíma upp úr aldamótum
1800, fiðlugrúppur sátu gegnt hvor
annarri en dýpri strengir, víólur og
selló innar. Tónblær fyrstu hendinga
gaf jákvæð fyrirheit um kvöldið: fis-
léttur og stökkur, markaður fögrum
mjúkum hreyfingum hljómsveitar-
stjórans unga, þó hnífskörpum enda
slagverksleikari í grunninn. Þá var
tilfinningin enn sætari fyrir þá sök
að klassíska formið hefur, a.m.k.
skv. skoðun rýnis, reynst hljóm-
sveitinni skeinuhættara en það róm-
antíska sem hefur lengi verið aðall
hljómsveitarinnar og borið hróður
Íslands um álfur. Frægðarför Sin-
fóníunnar með þá „fimmtu“ Beetho-
vens á BBC Proms í fyrrasumar
kvað niður þann skufsa snarlega.
Sem fyrr segir var hljómsveitin
ekki aðeins vel stemmd: hún var
einnig sérlega vel til höfð á þann
hátt að hún sat þétt saman í fal-
legum boga er skapaði návist og ró
sem rýnir hefur vanist erlendis. Sá
ljóður hefur því miður oft verið á
uppsetningu sinfóníuhljómsveitar-
innar íslensku eftir vistaskiptin úr
Háskólabíói að manni dettur helst í
hug ástir ósamlyndra, á stundum
með stórum glompum milli hljóð-
færahópa og ósamhverfu svo ann-
arlegri að minnt hefur á spilastokk í
uppnámi. Hinir forljótu klunnalegu
svörtu pallar voru auk þess varla
sjáanlegir.
Senuþjófur kvöldsins var fiðlu-
konsert Stravinskíjs, eða öllu heldur
sérstök og persónuleg túlkun Pekka
Kuusisto. Einleikurinn var ekki
beinlínis sú upphafna glæsispila-
mennska sem maður á að venjast af
hendi sólista sem skarar fram úr á
allan hátt, heldur tónaði hann fiðl-
una aftur í styrk og vafði pent við ið-
ur hljómsveitar. Rytmar og hljómar
byggðu undir heiðin ritúöl sem hann
jarðtengdi með líflegum dans-
sporum og snúningi. Raunar var æði
mikið „folk“ eða alþýðu-svipmót á
kreiki. Einn tónleikagesta hafði á
orði að engu líkara væri en sjálf
Harðangursfiðlan norska léki í
höndum Finnans. Öll sú tilfinning
fyrir „folk-inu“ og hinu heiðna
fékkst staðfest á uppklappslaginu,
Bagpipes fyrir tvær fiðlur eftir Bela
Bartok sem konsertmeistari kvölds-
ins, Sigrún Eðvaldstóttir, lék undir í.
Klæðnaður einleikarans tónaði einn-
ig niður myndina af einleikara sem
snillingi í upphæðum, íklæddur
grænum stakk við svartar buxur,
líklegri til selveiða en einleik á fiðlu
með virðulegri sinfóníuhljómsveit.
Raunar vöktu báðir Finnarnir at-
hygli gesta fyrir hispurslausa fram-
komu.
Önnur sinfónía Beethovens var á
dagskrá eftir hlé, en hún markaði
endalok á fyrsta tímabili tónskálds-
ins í tónsköpun af þremur. Hér
reynir hann á þanþol formsins.
Lengri þættir, ný kaflaheiti, ástríðu-
fyllri hendingar og skapofsi ásamt
stórskornum kontröstum er þutu
framhjá svo lá við að brysti undir á
reiðinni. Fyrsti kaflinn útheimtir
slagkraft í bland við fíngerð og ang-
urvær tilbrigði á upphafsstefi er
leggur línurnar í mjög hægum takti
(adagio molto). Í framsögu tók við
ögn hraðari gangur með stíganda á
milli tóntegunda, stefin í senn sam-
tvinnuð og mótuð af natni af hendi
stjórnanda og hljómsveitar sem
hlýddi vel með auðsveipni. Í ítrekun
svaraði hljómsveitin aftur miklu
geðslagi tónskáldsins með glæstum
endi.
Annar kafli var litaður angurværð
og trega, en hélt vel framvindu þrátt
fyrir fyrirmæli um allhægt tempó
(larghetto) í einum af þeim lengri og
hægari hjá Beethoven, með vísun í
sveita- og kyrralíf. Kaflar þrjú og
fjögur liðu áfram þindarlaust, sá
þriðji stuttur og skopsamur. Tón-
leikarnir verða að teljast á meðal
þeirra allra best heppnuðu af hendi
Sinfóníuhljómsveitar Íslands í
Hörpu, og að því best varð séð með
fullu húsi stjarna.
En eftir á að hyggja sótti að rýni
sá grunur að meira byggi í hljóm-
sveitinni, og þá ekki síst hljómsveit-
arstjóranum unga sem mun næstu
árin ná dýpt og þroska. Hljómsveitin
litaðist eðlilega og réttilega af þess-
um bjarta stjórnanda og blátt áfram
í rífandi sveiflu, en upp á vantaði ögn
meiri vikt í bland við lífsháskann.
Þar liggur hálf stjarna grafin. Í
framtíðar annálum munu samvinnu
Sinfóníuhljómsveitarinnar við sína
Finna gegnum tíðina verða gerð skil,
og í því samhengi voru tónleikarnir
síðastliðið fimmtudagskvöld á meðal
þeirra óvæntari og áhugaverðari.
Ljósmynd/Kaapo Kamu
Stjórnandinn Santtu-Matias Rouv-
ali fær lof frá gagnrýnanda.
Í slagtogi með finnsku bræðrabandi
Eldborg í Hörpu
Sinfóníutónleikar bbbbm
Leónóra, forleikur nr.1 (1807), eftir Lud-
wig van Beethoven. Konsert í D-dúr fyrir
filðu og hljómsveit (1931), sinfónískt
ljóð eftir Ígor Stravinskíj. Sinfónía nr.2 í
D-dúr op. 36 (1801-02), eftir Ludwig
van Beethoven. Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands. Einleikari: Pekka Kuusisto.
Stjórnandi: Santtu-Matias Rouvali.
Fimmtudaginn 19. febrúar 2015.
INGVAR BATES
TÓNLIST
Í Síle hefur dómari úrskurðað að lík-
amsleifar Nóbelsskáldsins Pablos
Neruda verði grafnar að nýju við hlið
þriðju eiginkonu hans, Matilde Urru-
tia. Þar með lýkur rannsókn sem
staðið hefur yfir í fjórum löndum á
orsökum dauða skáldsins, sem lést
23. september árið 1973.
Í The Guardian er sagt frá því að í
nær tvö ár hafi líkamsleifar Nerudas
verið til skoðunar á rannsóknar-
stofum, fyrst í þremur löndum en
síðustu mánuði í fjórum, þar sem
reynt hefur verið að komast að því
hvort eitrað var fyrir skáldið.
Neruda hlaut Nóbelsverðlaunin í
bókmenntum árið 1971 en þegar
hann lést var hann á sjúkrahúsi í höf-
uðborg Síle, Santiago, þar sem hann
gekkst undir krabbameinsmeðferð.
Hann hafði lýst því yfir að þegar
hann yrði sjötugur árið 1974 myndi
hann senda frá sér átta nýjar bækur.
Tólf dögum fyrir andlát skáldsins
rændi hershöfðinginn Augusto Pino-
chet völdum í landinu.
Árið 2011 sagði fyrrverandi bíl-
stjóri Neruda að skáldið, sem hafði
um árabil verið félagi í komm-
únistaflokki landsins, hefði verið
myrt á spítalanum af stuðnings-
mönnum Pinochets, með því að eitri
var sprautað í kvið hans. Fyrir
tveimur árum fyrirskipaði dómari að
líkamasleifar Neruda yrðu grafnar
upp og þær rannsakaðar, til að reyna
að komast að því hvort um eitrun
hafi verið að ræða. Ekki hefur tekist
að sýna fram á það, með þessum ít-
arlegu rannsóknum, og því verður
Neruda, sem er sannkallað þjóðskáld
Sílemanna, jarðsettur að nýju.
Dómari úrskurðar að
Neruda verði grafinn
Skáldið Ekki hefur verið sannað að
eitrað hafi verið fyrir Neruda.
Réttarhálsi 2 • 110 Reykjavík
Sími: 520 6666 • sala@rv.is • rv.is
Rekstrarvörur
– fyrir þig og þinn vinnustað
RV skrifstofuvörutilboð
Janúar - febrúar 2015
Ljósritunarpappír 5 x 500 bl.
Frá 2.999 kr
Bréfabindi 5cm eða 8 cm
398 kr
Trélitir vatnslita, 24 stk.
698 kr
2 VIKUR Á TOPPNUM!
VINSÆLASTA MYNDIN
Á ÍSLANDI Í DAG
www.laugarasbio.isSími: 553-2075
SÝNINGARTÍMA MÁ NÁLGAST Á
LAUGARASBIO.IS OG MIDI.IS
- bara lúxus