Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.03.2015, Page 47

Málamiðlun á ekki
heima í listum
T
ónskáldið Jóhann Jóhannsson var
staddur í stúdíói sínu í Berlín,
þar sem hann er búsettur, þegar
Sunnudagsblað Morgunblaðsins
ræddi við hann. Hann byrjar dag-
inn alltaf á einum góðum kaffibolla, hvorki
meira né minna, og dugar það honum þrátt
fyrir að dagarnir séu oft langir og annasam-
ir. Jóhann varð fyrr á árinu fyrsti Íslending-
urinn til að hreppa Golden Globe-verðlaun
en þau fékk hann fyrir bestu frumsömdu
tónlistina í kvikmyndinni The Theory of
Everything. Viðtalið fer fram á Skype þar
sem Jóhann er ekki á leið til landsins í bili
og hefur ekki komið í dágóðan tíma fyrir ut-
an skottúr á Iceland Airwaves í fyrra en þá
kom hann fram á hátíðinni. Hann er bókaður
langt fram í tímann, fram á mitt ár 2016, og
var mikið bókaður áður en hann hreppti
þessi verðlaun og fékk óskarstilnefninguna
fyrir sömu mynd.
„Þetta er búið að vera mikið ævintýri,
mikill sirkus,“ segir Jóhann.
Hann hefur verið í mörgum hljómsveitum
í gegnum tíðina, áður en hann fór að starfa
alfarið sem tónskáld. Í fyrstu þegar ferill
hans er skoðaður lítur ekki endilega út fyrir
að það sé rökrétt framhald að fara úr rokk-
hljómsveit í kvikmyndatónlist en þegar nán-
ar er að gáð hefðu hlutirnir vart getað æxl-
ast öðruvísi.
Mótandi æskuár í París
Jóhann ólst upp á Miðbrautinni á Seltjarn-
arnesi og gekk í Mýrarhúsaskóla og Val-
húsaskóla fyrir utan nokkurra ára hlé þegar
fjölskyldan flutti til Frakklands.
Faðir hans, Jóhann Gunnarsson, vann hjá
tölvufyrirtækinu IBM frá miðjum sjöunda
áratugnum og árið 1977, þegar Jóhann var
átta ára, fluttist fjölskyldan búferlum til Par-
ísar.
„Þetta var mótandi tímabil og þessi
reynsla hafði mikil áhrif á mig. Ég var rifinn
upp með rótum frá vinunum og þurfti að
fóta mig í nýju umhverfi og læra nýtt tungu-
mál. Ég var mjög heppinn með skóla,“ segir
Jóhann en skólinn var alþjóðlegur með börn-
um víðsvegar að úr heiminum. Kennslan fór
fram á ensku þótt krakkarnir færu líka í
frönskutíma á hverjum degi.
„Þarna var samankominn mjög áhugaverð-
ur hópur af krökkum. Ég held það sé hollt
fyrir börn að upplifa önnur tungumál og
annað umhverfi,“ segir hann en Ísland á átt-
unda áratugnum var mun fábreyttara og ein-
angraðra en í dag.
Skólinn var með öfluga tónlistarkennslu og
þar fór Jóhann í sinn fyrsta tónlistartíma.
„Þarna var stórt og mikið hljóðfærasafn,
meðal annars risastór Moog-hljóðgervill, sem
mér fannst ótrúlega áhugaverður. Það var
tónlistarstúdíó í skólanum og ég man sterk-
lega eftir að hafa farið í heimsókn í þetta
stúdíó, þetta var mótandi stund og hafði
mikil áhrif á mig. Ég byrjaði að æfa á bás-
únu og hélt því áfram þegar ég kom heim til
Íslands og fljótlega eftir það fór ég að læra
á píanó,“ segir Jóhann sem kláraði grunn-
skólann á Seltjarnarnesinu eftir að hafa ver-
ið í fjögur ár í Frakklandi og fór svo í MR
og síðar í nám í ensku og bókmenntafræði
við Háskóla Íslands.
Eftir heimkomuna gekk hann í Lúðrasveit
Seltjarnarness og seinna í Lúðrasveitina
Svaninn. „Pabbi var áhugatónlistarmaður og
spilaði á trommur og harmonikku, og gerir
enn, en hann var í Svaninum. Ég byrjaði í
Svaninum fyrir tilstilli hans og básúnukenn-
arans míns, Skarphéðins Einarssonar. Þetta
var fyrsta reynsla mín af því að spila í
hljómsveit,“ segir Jóhann sem þá var þrett-
án fjórtán ára. Lúðrasveitirnar fylgdu hon-
um inn í framtíðina en tvö af hans stærstu
verkum, The Miners’ Hymns og Virðulegu
forsetar, eru fyrir lúðrasveitir.
„Síðan færði ég mig yfir á píanó. Ég fékk
strax mikinn áhuga á því að útsetja og vinna
með hljómsveit, hvernig hjóðfæri vinna sam-
an og hvernig eigi að búa til hljóðheim með
samspili hljóðfæra.“
Áferðin á hávaðanum
Síðar byrjaði hann að spila á rafmagnsgítar
og samhliða þessu klassíska námi kom áhug-
inn á rokktónlist og því að stofna hljómsveit.
Sú fyrsta á þessu sviði var Daisy Hill Puppy
Farm, stofnuð með strákum af Nesinu sem
áttu margt sameiginlegt á tónlistarsviðinu.
„Við vorum að prófa okkur áfram í því að
búa til hávaða úr rafmagnsgíturum og
trommum. Við bjuggum til frumsætt og
minimalískt en í raun mjög melódískt pönk.
Við höfðum mjög mikinn áhuga á áferðinni á
hávaðanum. Við vorum að leika okkur að
taka upp á fjögurra rása upptökutæki. Við
gerðum tvær litlar plötur sem komu út hjá
bresku fyrirtæki í gegnum Dr. Gunna.
Fyrstu tónleikarnir sem við spiluðum á voru
með S.H. Draumi og við vinguðumst við
Gunnar Hjálmarsson,“ segir Jóhann sem var
átján ára þegar þarna er komið sögu. Aðrar
sveitir í sömu senu voru til dæmis Sogblettir
og Bleiku Bastarnir. „Þetta var svolítið í
kringum Smekkleysu, við spiluðum einhvern
tímann með Sykurmolunum og HAM var
líka hluti af þessari senu,“ segir Jóhann sem
spilaði síðar með síðastnefndu sveitinni.
Hann rifjar upp tímann með Daisy Hill
Puppy Farm. „Þetta voru mörg lög af gít-
arhávaða og við vorum að gera „feedback“-
sinfóníur,“ segir hann og líkir tónlistinni við
„skúlptúrískan hávaðavegg“.
„Því meira sem ég eldist finnst mér ég
alltaf nálgast meira og meira þennan gaur,
átján ára að leika sér með gítarhávaða í ein-
hverjum kjallara úti á Nesi. Ég er að gera í
raun alveg það sama núna. Það er kannski
aðeins fágaðra en grundvallarmarkmiðin eru
þau sömu. Mér finnst ekki svo langt á milli
tónlistarmannsins sem ég var þá og þess
sem ég er núna,“ segir hann. (Hvað er ein
óskarstilnefning milli vina!)
Gefandi samstarf í sköpun
„Það sem mig vantaði á þessum tíma var
þekking og reynsla og fljótlega eftir að
Daisy Hill hætti ákvað ég að verða mér úti
um sem mesta reynslu og vinna með sem
flestu fólki. Ég reyndi að finna áhugavert
fólk til að vinna með og læra af. Samstarf er
mjög mikilvægt og gefandi í allri sköpun.“
Hann segir samstarfið ekki síst mikilvægt
í starfi sínu nú. „Mikið af því sem ég geri er
undir mínu nafni en þetta er alltaf samvinna
við tónlistarmenn,“ segir hann og víkur að
óskarsmyndinni The Theory of Everything.
„Þar var ég að vinna með uppundir hundrað
tónlistarflytjendum. Tónskáldið gerir voða
lítið einn bara með blað og penna. Það er
háð góðu samstarfi við stóran hóp flytjenda
og ég var heppinn að hafa aðgang að frá-
bærum spilurum.“
Hvernig er það ferli að búa til tónlist við
kvikmynd?
„Það mikilvægasta er samtalið við leik-
stjórann en það er mismunandi eftir verk-
efnum hvenær ég er fenginn inn. Sumir leik-
stjórar tala við mig áður en þeir eru byrjaðir
að taka og ég fylgist með frá byrjun,“ segir
hann og víkur að gjöfulu samstarfi sínu við
kanadíska leikstjórann Denis Villeneuve.
Jóhann gerði tónlist við myndina Prison-
ers en hún vakti athygli og fékk hann
ASCAP-verðlaunin fyrir tónlistina og var
orðaður við óskarstilnefningu þótt hún kæmi
síðar eins og þekkt er. Vinnu við aðra mynd
í samstarfi Jóhanns og Villeneuves er nú
lokið en hún ber nafnið Sicario og er með
Emily Blunt, Josh Brolin og Benicio Del
Toro í aðalhlutverkum.
„Við erum að fara að byrja á þriðju mynd-
inni núna í vor. Við höfum þann hátt á að
vinna saman í gegnum allt ferlið. Ég fylgist
mjög náið með því hvernig verkefnið þróast
og fer á tökustað.“
Jóhann og klipparinn eru síðan þeir einu
sem fá að sjá tökurnar á meðan framleiðend-
urnir í Hollywood þurfa að bíða.
Í vinnunni við Prisoners sendi Villeneuve
Jóhanni þriggja tíma leikstjóraútgáfu af
myndinni sem hann klippti alveg án tónlist-
ar. „Það er frábært, rosalegt frelsi og í
þessu felst mikið traust en þetta er líka dá-
lítið ógnvekjandi. Það er mjög gaman að
vinna með Denis, hann er opinn og alltaf
spenntastur fyrir ýktustu hugmyndunum
sem ég sendi honum. Þetta er alveg frábært
samstarf. Þessi vinnuaðferð er líka mjög
skemmtileg leið til að forðast klisjur sem
kvikmyndatónlist dettur oft í. Það gerist af
því að menn eru að nota tónlist eftir aðra í
klippinu sem tónskáldið horfir á. Vandamálið
við það er að menn tengjast því of sterkum
böndum sem gerir það erfitt fyrir tónskáldið
að gera eitthvað annað. Með því að gera
þetta svona komumst við Denis alveg fram-
hjá þessu vandamáli. Þetta er meira eins og
var unnið hér áður fyrr þegar klipparinn
klippti myndina og svo sat tónskáldið við pí-
anóið og spilaði einhver þemu.“
Mikil breidd og heild
The Theory of Everything var gerð á annan
hátt. „Ég kom seinna inn í vinnuna og þeir
voru byrjaðir að klippa. Þeir notuðu „temp“-
tónlist í því verki og mikið af minni tónlist.
Þá er maður pínulítið að keppa við sjálfan
sig. Þessi mynd var að mörgu leyti mikil
áskorun fyrir mig, ég hef ekki áður gert tón-
list fyrir mynd sem spannar svona langan
innri tíma. Þetta er ævisaga en myndin segir
frá nokkrum áratugum úr ævi Hawking-
fjölskyldunnar. Áskorunin var að fá tónlist-
ina til að fylgja þessu og undirstrika alla
þessa atburði en á sama tíma þarf tónlistin
að hafa ákveðna heild. Hún þurfti að hafa
bæði mikla breidd og heild. Ég var mjög
meðvitaður um að vera ekki að vitna í ein-
hver tímabil. Ég vil ekki segja að hún sé al-
veg tímalaus en hún stendur dálítið fyrir ut-
an tímann sem myndin gerist í; tónlistin er í
sínum eigin tíma. Það voru ýmsar áskoranir
fólgnar í því að gera þessari sögu til hæfis
og gera tónlist sem undirstrikar þessar
flóknu og ríku tilfinningar sem koma fram í
sögunni án þess að fara út í tilfinningavellu.
Efnið er tilfinningalega hlaðið og þetta er
saga sem er auðvelt að klúðra en myndin
stendur og fellur með Eddie Redmayne.
Hann er hjartað í myndinni og samleikur
hans og Felicity Jones,“ segir hann en Red-
mayne fékk Óskarinn fyrir túlkun sína á
Stephen Hawking. „Það er það sem var
mesti innblásturinn fyrir mig í upphafi og
sérstaklega leikur Eddies og þessar flóknu
tilfinningar sem honum tekst að koma í gegn
í sínum leik. Það hafði mjög mikil áhrif á
tónlistina.“
Hvað á góð kvikmyndatónlist að gera?
„Hún getur haft mjög margþætta rullu.
Þegar best lætur verður kvikmyndatónlist
hálfgerður karakter í myndinni. Kommentar
á og undirstrikar söguna, tilfinningar og
blæbrigði. Á sama hátt má hún ekki segja
það sama og er að gerast á skerminum. Það
er rosa oft sem tónlistin er að segja það
sama og þú sérð og endurtaka hluti og verð-
ur óþörf. Tónlist er yfirleitt alltaf ofnotuð í
kvikmyndum, sérstaklega í dag, það er alltof
mikil tónlist í flestum myndum, ekki síst
bandarískum. Ég held að þetta sé að mörgu
JÓHANN JÓHANNSSON SEGIR LEIK EDDIES REDMAYNES HAFA VEITT SÉR INNBLÁSTUR VIÐ GERÐ TÓNLISTARINNAR Í THE THEORY OF EVE-
RYTHING OG ER SÁTTUR VIÐ ÞÓTT ÞETTA VERÐI EINA ÓSKARSTILNEFNINGIN SÍN. HONUM FINNST HANN Í RAUN VERA SAMI TÓNLIST-
ARMAÐURINN NÚNA OG ÞEGAR HANN VAR AÐ LEIKA SÉR AÐ BÚA TIL HLJÓÐVEGG ÚR HÁVAÐA Í KJALLARA ÚTI Á NESI Á UNGLINGSÁRUN-
UM. TÓNSKÁLDIÐ LEITAR EKKI ENDILEGA AÐ INNBLÆSTRI Á AFSKEKKTUM STÖÐUM HELDUR ÞRÍFST BETUR Á BORGARORKU. JÓHANN HEFUR
HAFT ATVINNU AF TÓNLIST Í UPPUNDIR TUTTUGU ÁR OG ER BÓKAÐUR FRAMUNDIR MITT NÆSTA ÁR.
Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is
* Því meira sem ég eldist finnst mér ég alltafnálgast meira og meira þennan gaur, átjánára að leika sér með gítarhávaða í einhverjum
kjallara úti á Nesi. Ég er að gera í raun alveg það
sama núna. Það er kannski aðeins fágaðra en
grundvallarmarkmiðin eru þau sömu.
15.3. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47