Bókasafnið - 01.09.2009, Page 17

17
bókasafnið
Þetta þýðir að einstaklingurinn kann að leita sér
þekkingar. Nákvæmari útlistun á upplýsingalæsi er meðal
annars að finna hjá Horton (2008) sem fjallar um 11 þrep
í upplýsingalæsisferlinu. Jafnvel hefur þótt nóg um hve
upptekið fólk hefur verið af að skilgreina upplýsingalæsi
(Owsu-Ansah, 2005; Campbell, 2008) og verður hér látið
staðar numið að sinni.
Upplýsingalæsi í alþjóðasamfélaginu
Bæði IFLA – Alþjóðleg samtök bókavarðafélaga og stofnana
(International Federation of Library Associations and Institutions)
og UNESCO – Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna
(United Nations Educational Scientific and Cultural Organization)
hafa tekið upplýsingalæsi upp á sína arma en IFLA og UNESCO
hafa markvisst unnið saman að framfaramálum á sviði
bókasafns- og upplýsingamála.
Árið 2000 hleypti UNESCO af stokkunum verkefninu
Upplýsingar fyrir alla (Information for All Programme - IFAP)
fyrir ríkisstjórnir. Með þátttöku í IFAP-verkefninu hafa
ríkisstjórnir heimsins skuldbundið sig til að virkja ný tækifæri
upplýsingasamfélagsins til að skapa réttlát samfélög fyrir
tilstilli bætts aðgengis að upplýsingum (UNESCO, 2008).
Árið 2002 var stofnuð deild innan IFLA um upplýsingalæsi,
IFLA Information Literacy Section. Aðalmarkmið deildarinnar
er, eins og fram kemur á vef hennar, „að fóstra alþjóðlega
samvinnu um þróun menntunar í upplýsingaleikni á öllum
tegundum bókasafna. Deildin einbeitir sér að öllum þáttum
upplýsingalæsis“ (IFLA Information Literacy Section, 2008).
Fastanefnd deildarinnar hefur starfað af kappi og árið 2006
voru til dæmis gefnar út viðmiðunarreglur um upplýsingalæsi
í ævilangri menntun: Guidelines on Information Literacy for
Lifelong Learning (Lau, 2006). Deildin hefur einnig í samvinnu
við UNESCO útbúið vefinn InfoLit Global þar sem safnað hefur
verið saman efni um upplýsingalæsi.
Ofangreindir aðilar stóðu sameiginlega að alþjóðlegri
samkeppni um einkennismerki fyrir upplýsingalæsi. Merkið er
ætlað til kynningar og eflingar upplýsingalæsis. Tilkynnt var
um vinningshafa þann 10. ágúst 2008 á svokallaðri UNESCO
Session á fyrsta degi 74. ársþings IFLA sem haldið var það
ár í Québec í Kanada dagana 10.-14. ágúst. Alls bárust 198
komið fram í Bandaríkjunum árið 1974 hjá Paul Zurkowski,
þáverandi formanni Samtaka upplýsingaiðnaðarins (U.S.
Information Industry Association), í skýrslu sem hann tók
saman fyrir Þjóðarnefnd um bókasöfn og upplýsingafræði
(National Commission for Libraries and Information Science
– NCLIS). Í skýrslunni talar Zurkowski um nauðsyn þess
að fólk verði „læst á upplýsingar“ (information literate) ef
það eigi að geta komist af og vera samkeppnishæft í því
upplýsingasamfélagi sem sé í uppsiglingu (Zurkowski, 1974;
Ingibjörg Sverrisdóttir, 2001, bls. 7; Horton, 2008, bls. 1).
Í áranna rás hefur hugtakið upplýsingalæsi verið í stöðugri
þróun og skilgreining þess víkkað með tímanum. Einn
þáttur hugtaksins á rætur sínar að rekja til safnkynningar og
safnfræðslu bókasafna svo og kennslu í safnleikni sem öðlaðist
nýtt inntak með tilkomu upplýsingatækninnar. Á síðustu
árum hefur hugtakið í æ ríkari mæli rutt sér til rúms um víða
veröld og heyrist stöðugt oftar notað fyrir safnfræðslu og
það sem áður var kallað upplýsingaleikni og upplýsingafærni
(information skills). Merking hugtaksins upplýsingalæsi er
víðtækari en ofangreindra hugtaka og snertir flesta þætti
samfélagsins. Um upplýsingalæsi hefur verið fjallað á
fjölmörgum alþjóðlegum ráðstefnum og grunnskilgreining
þess, samkvæmt Pragyfirlýsingunni um eflingu upplýsingalæsis í
samfélaginu (2003, bls. 28), er hæfileikinn til að „finna, staðsetja,
meta, skipuleggja og nota á skilvirkan hátt upplýsingar við
að fjalla um þau málefni og viðfangsefni sem eru til staðar“
hverju sinni. Auk þess tekur hugtakið til siðrænnar notkunar
heimilda. Í Alexandríuyfirlýsingunni um upplýsingalæsi og
símenntun frá 2005 er merking hugtaksins enn víðari og því
lýst yfir „að upplýsingalæsi og símenntun væru leiðarljósin
í upplýsingasamfélaginu, þar sem þau vísuðu veginn til
framfara, hagsældar og frelsis“ (2006, bls. 16).
Sú skilgreining á upplýsingalæsi sem hvað oftast er vitnað
til er sú sem Bandarísku bókasafnasamtökin ALA settu fram
árið 1989 (American Library Association, 1989):
Til að teljast upplýsingalæs verður einstaklingurinn að
vera fær um að vita hvenær upplýsinga er þörf og hafa
getu til að nálgast, meta og nota á skilvirkan hátt þær
upplýsingar sem hann þarf á að halda.
Hlustað og lesið á Bókasafni MS. Ljósmynd: Þórdís T. Þórarinsdóttir.Svipmynd frá Bókasafni Menntaskólans við Sund.
Ljósmynd: Þórdís T. Þórarinsdóttir.