Dagblaðið Vísir - DV - 28.01.2011, Blaðsíða 22

H
æstiréttur hafði fullan rétt
til að úrskurða stjórnlaga-
þingskosningarnar ógildar.
Þau atriði sem kært var út af
finnst mér að vísu næsta fáfengileg og
í raun er í sjálfu sér eiginlega kjánalegt
að dæma almennar kosningar ógild-
ar út af þvíumlíku. Flestöll þau fram-
kvæmdaatriði sem fettur var fingur út í
eru í fullu samræmi við kosningafram-
kvæmd í góðum og gildum lýðræðis-
ríkjum erlendis.
Og sumt er afar vafasamt í úrskurði
Hæstaréttar. Til dæmis þegar hann
fjallar um kæru vegna númeramerk-
ingar kjörseðla og tekur þá gott og
gilt að einn kærenda „kveðst vita til“
að ákveðið háttalag hefði verið haft á
í sumum kjördeildum, en „hefði ekki
upplýsingar um hvaða kjördeildir eða
kjörstjórnir væri að ræða.“ Það verð-
ur forvitnilegt að vita hvort héðan í frá
verði það talinn fullgóður vitnisburð-
ur fyrir Hæstarétti að „segjast vita“ um
eitthvað, en hafa þó ekki neinar frekari
upplýsingar þar um.
Og sömuleiðis er mjög undarlegt
af Hæstarétti að telja það annmarka
á framkvæmd kosninganna að fram-
bjóðendur skyldu ekki hafa haft full-
trúa við talninguna, þegar sannleikur-
inn er sá að enginn frambjóðandi fór
fram á slíkt. Ekki var heldur á nokkurn
hátt amast við þeim tveimur frambjóð-
endum sem vissulega fóru og fylgdust
með talningu.
Þetta tvennt finnst mér rýra tölu-
vert mikið gildi úrskurðar Hæstaréttar.
En þó er ljóst að hann hafði fullan
rétt til að úrskurða eins og hann gerði
á þriðjudaginn var.
Því framkvæmd kosninganna var
ekki fullkomlega í samræmi við lög,
það verðum við að horfast óhrædd í
augu við, hversu leitt sem okkur kann
að þykja það.
EKKERT ATHUGAVERT VIÐ
STJÓRNLAGAÞINGSLÖGIN
Ekkert var að vísu athugavert við lög-
in sjálf um stjórnlagaþingið, að dómi
Hæstaréttar. Það er mikilvægt að
halda því til haga. Úrskurður Hæsta-
réttar snertir ekki á nokkurn hátt
stjórnlagaþingslögin sjálf. Þess vegna
varð ég svo undrandi að sjá Ólöfu
Nordal stíga í pontu á Alþingi og full-
yrða þar æ ofan í æ að Hæstiréttur
hefði úrskurðað að „lögin um stjórn-
lagaþingið“ væru svo broguð að þess
vegna hefði kosningin verið dæmd
ógild. Þetta var einfaldlega rangt og
það hefði ekki átt að taka lögfræði-
menntaða manneskja nema svona
þrjár sekúndur að átta sig á því. Það
var því mjög undarlegt að sjá og heyra
Ólöfu halda þessu fram. Ég held að
hún hljóti nú að hafa áttað sig á þessu
sjálf.
Það sem hins vegar var athugavert,
og það sem gerir það að verkum að
Hæstiréttur er í fullum rétti að dæma
kosningarnar ógildar, er sú staðreynd
að í stjórnlagaþingslögunum seg-
ir skýrum orðum að um framkvæmd
kosninga til þingsins skuli fara eftir
lögum um Alþingiskosningar.
Og það var ekki gert.
Í lögum um Alþingiskosningar
eru mjög ákveðin skilyrði um hvernig
ganga skuli frá kjörkössum, kjörklef-
um og kjörseðlum – og í kosningun-
um í nóvember var brugðið út frá því í
mjög veigamiklum atriðum.
Ástæðan var ekki löngun kjör-
stjórnar (sem sagði til um framkvæmd
kosninganna) til að svindla eða svíkja
eða pretta eða hafa af tilteknum fram-
bjóðendum atkvæði. Og ástæðan var
heldur ekki beinlínis trassaskapur.
Raunar þvert á móti, virðist mér.
TILRAUN TIL AÐ LEYSA ERFITT
VERKEFNI
Ástæðan var tilraun til að leysa erf-
itt verkefni sem kjörstjórnin stóð eða
taldi sig standa frammi fyrir, þegar
ljóst varð hve frambjóðendur voru
margir. Fyrirsjáanlegt þótti að ef
kjósa ætti milli svo margra frambjóð-
enda með venjulegum hætti, þá yrði
kosningin svo tímafrek að hún færi
út í tóma vitleysu. Því skimaði kjör-
stjórnin til útlanda og leitaði sér að
fyrirmyndum um hvernig mætti leysa
málið.
Og ég held að henni hafi í sjálfu
sér tekist bara nokkuð vel. Annmark-
arnir sem kært var út af og Hæstirétt-
ur nefnir í sínum úrskurði, þeir voru
ekki meiri en svo að í raun hvarflar
ekki að neinum í alvöru að þeir hafi
haft minnstu áhrif á kosninguna, eða
úrslitin.
Hin stóru mistök kjörstjórnar fól-
ust aftur á móti í því að gleyma fyrir-
mælum stjórnlagaþingslaganna um
að framkvæmdin skyldi fylgja regl-
um um Alþingiskosningar. Í kjör-
stjórn sitja sprenglærðir lögfræð-
ingar (er það ekki?) og þeir hefðu átt
að átta sig á að þeir væru að ganga á
skjön við þessi ákvæði. Þeir hefðu átt
að ganga á fund Alþingis og tilkynna
að þeir treystu sér ekki til að standa að
framkvæmd kosninganna samkvæmt
ströngum fyrirmælum um Alþing-
iskosningar – og Alþingi yrði að gera
eitthvað í því.
Annaðhvort slaka hreinlega á
kröfunni um tenginguna við Al-
þingiskosningar, eða setja bein-
línis ný lög um sjálfa framkvæmd
stjórnlagaþings kosninganna.
SKIPTU STJÓRNMÁLASKOÐAN-
IR MÁLI?
Þetta vanrækti kjörstjórn að gera.
Ástæðan var ekki stjórnmálaskoðanir
kjörstjórnarmanna (sitja ekki fulltrúar
allra flokka í kjörstjórn) heldur líklega
sú að kjörstjórnarmenn hafa talið að
ef framkvæmdin yrði í samræmi við
lýðræðislegar kosningar í nágranna-
löndum okkar, þá færi áreiðanlega
enginn að amast við því.
Þetta voru mistök kjörstjórnar, og
af þessum mistökum súpum við nú
seyðið.
Og það voru mistök dómsmála-
ráðuneytis og Ögmundar Jónassonar
dómsmálaráðherra (sem þá hét svo)
að hafa ekki veitt þessu athygli og far-
ið fram á það við kjörstjórn að hún
leysti málið þannig að framkvæmd
kosninganna væri örugglega í sam-
ræmi við stjórnlagaþingslögin.
Og það voru líka mistök hjá Jó-
hönnu Sigurðardóttur forsætisráð-
herra að láta sér ekki detta í hug, þeg-
ar framkvæmd kosninganna til þessa
óskabarns hennar var kynnt, að spyrja
þá: „Er þetta örugglega allt alveg skot-
helt?“
Og það voru mistök hjá öllum ráð-
herrum og öllum þingmönnum (líka
þeim sem voru á móti stjórnlagaþing-
inu) að vekja ekki athygli á þessu í
tæka tíð.
ENGAR KVARTANIR BÁRUST
En það gerði enginn. Enginn kvartaði.
Ástæðan var sú að það hvarflaði ekki
að neinum að framkvæmdin, eins og
kjörstjórn hafði ákveðið hana, væri
á nokkurn hátt ólýðræðisleg – eða
skapaði hættu á kosningasvindli eða
njósnum eða ég veit ekki hverju.
Það sem enginn passaði sig hins
vegar á var hið skýra ákvæði stjórn-
lagaþingslaganna um að fara skyldi
eftir lögum um Alþingiskosningar.
Nú. Svo fór sem fór. Kosningarn-
ar fóru út af fyrir sig prýðilega fram,
og engar kvartanir bárust meðan á
þeim stóð. Enginn reyndi að gægjast
í kjörkassa, enginn virðist hafa reynt
að kíkja á talnarunurnar hjá næsta
manni og svo framvegis.
Ólöf Nordal braut sér ekki leið í
fjölmiðla og lýsti framkvæmdinni
sem hneyksli, svo dæmi sé tekið.
Sigmundur Davíð Gunnlaugs-
son fór ekki í kirkju og bað guð að
frelsa oss frá stjórnlagaþinginu, eins
og hann hefur nú gert, eftir úrskurð
Hæstaréttar. Ekki opinberlega að
minnsta kosti. Enda hefði það verið
skrýtið, þar sem það var jú eindreg-
in krafa hans á sínum tíma að stjórn-
lagaþingið færi fram. Meira að segja
miklu stærra, tímafrekara og dýr-
ara stjórnlagaþing en nú var verið að
kjósa á. Og til þess hafði Sigmundur
Davíð viljað spandéra pening á þeim
tíma þegar fjárhagsstaða Íslands var
allra allra verst eftir hrunið.
EINTRJÁNINGUR VARÐ AÐ
SEXÆRINGI
En sem sagt. Kosningarnar eru af-
staðnar. Kærur koma fram. Flestir
sem skoða þær segja sem svo: Já, sam-
kvæmt mjög strangri orðanna hljóð-
an, má vissulega segja að framkvæmd
kosninganna hafi ekki verið í fullu
samræmi við lögin um Alþingiskosn-
ingar. En þar munar nú ekkert voða-
lega miklu, og þar sem framkvæmdin
var jú í samræmi við venjur í öðrum
lýðræðisríkjum og enginn hefur sýnt
fram á að neinn hafi beðið tjón af, þá
getur varla verið að Hæstiréttur fari að
ógilda kosninguna. Jú, Jón Steinar skil-
ar sjálfsagt sératkvæði og vill ógilda allt
saman, en hann verður vafalítið einn
á báti.
En nei, eintrjáningurinn var þá orð-
inn að sexæringi! Allt var dæmt ógilt.
Og ég ítreka það sem ég sagði í upp-
hafi: Hæstiréttur hafði fullan rétt til að
gera þetta.
Lög höfðu vissulega verið brotin.
Og nú var skyndilega hver sótraft-
ur á sjó dreginn til fylgdar við sexær-
inginn úr vör Hæstaréttar. Allt í einu
þóttust allir sjá hve hörmulega löglaus
framkvæmd kosninganna hefði verið.
Þótt fáir eða engir hefðu haft orð á því
fyrirfram.
DÓNASKAPUR AÐ NEFNA
PÓLITÍK?
Sumir kepptust vissulega við að gagn-
rýna Hæstarétt og þá helst á pólit-
ískum forsendum. Af því nú er tals-
vert talað um hvernig því yrði tekið
í útlöndum, ef við gerðum hitt eða
þetta, þá má vissulega spyrja hvernig
yrði því tekið í útlöndum ef menn þar
fréttu að allir – hver og einn einasti –
Ég vissi eiginlega ekki hvað ég átti að segja þegar þýsk vin-kona mín af gyðingaættum, Sil-
via Jonas frá Bæheimi, spurði mig að
því haustið 2007 af hverju Ísland væri
orðið svona ríkt land. Við Silvia vor-
um saman í framhaldsnámi í heim-
speki í bænum St. Andrews í Skot-
landi og áttu þessar samræður okkar
sér stað meðal samnemenda okk-
ar á bar einum í bænum. Silviu lék
forvitni á að vita þetta þar sem hún
skildi ekki alveg ævintýralegan upp-
gang íslenska hagkerfisins sem eng-
an enda virtist ætla að taka. Ennþá
var rúmt ár í hrunið mikla.
Gengi krónunnar var ennþá hátt þegar þessar samræður áttu sér stað og kaupmáttur náms-
lánanna minna frá Íslandi var mjög
svo viðunandi. Ég gat keypt mér
ferskan túnfisk, sem flogið hafði ver-
ið með til Skotlands frá einhverju
fjarlægu Asíulandi, hvenær sem ég
vildi, keypt mér endalaust af bók-
um og farið í ferðalög innan og utan
Skotlands án þess að rýja mig inn að
skinni og þurfa að herða sultarólina
fyrir vikið. Ég man hvað mér fannst
ótrúlegt hvað námslánin mín dugðu
lengi í hverjum mánuði. Ég hafði það
í fáum orðum sagt alveg drullufínt.
Ég man að spurning Silviu kom flatt upp á mig: Hvernig varð Ís-land eiginlega svona ríkt land?
Svör mín við þessari spurningu Sil-
viu voru ekki sannfærandi. Ég man
að ég umlaði eitthvað og æjaði,
muldraði eitthvað og jæjaði, í fávisku
minni um að þessi velgengni væri
nú tilkomin vegna þess að íslenska
fjármálakerfið væri svo stórt og öfl-
ugt og við Íslendingar veittum svo
góða þjónustu á ýmsum sviðum fjár-
málaþjónustu og að fjármálaafurð-
irnar sem búnar væru til hér á landi
væru svo framúrskarandi. „We have
a very big and good financial sector
you know... Our financial sector is
now bigger and more important for
us economically than than our fis-
hing sector...“ En ég gat ekki sett fram
almennilega orsakaskýringu – af
hverju íslenski fjármálageirinn væri
orðinn svona stór. Ég gat bara stað-
hæft það sem blasti við: Að vissulega
væri hann stór.
Silviu fannst svör mín eðlilega vera loðin og gekk því á mig: „How can you be so rich since
you don‘t really produce anything?“
Enn stóð á svörum hjá mér en aft-
ur benti ég á það að fjármálakerfið
okkar væri svo stórt og að það byggi
til svo mikið af peningum úr engu,
eða eitthvað álíka. Spurningar Silviu
urðu ekki mikið fleiri þar sem hún
áttaði sig líklega á því að ég væri hálf-
gert flón og að ég gæti ekki útskýrt
fyrir henni þessa miklu velgengni
míns eigin heimalands og á hverju
hún væri byggð.
Í sannleika sagt hafði ég aldrei nennt að velta þessu íslenska við-skiptalífi fyrir mér á þessum tíma.
Mér fannst umfjöllun um viðskipti
og auðmenn vera óbærilega leið-
inleg og ég fletti alltaf yfir allar já-
kvæðu fréttirnar um meinta vel-
gengni Baugs, Fons, Exista, Glitnis,
Kaupþings, Landsbankans og allra
hinna af því ég hafði ekki og hef eng-
an áhuga á peningum sem slíkum.
Umræðan í fjölmiðlum um íslenska
efnahagsundrið var óáhugaverð
vegna þess að hún byggði á peninga-
hyggjunni einni og að það væri já-
kvætt og æskilegt í sjálfu sér að græða
peninga og að allir ættu að vilja það.
Aðrar fréttir og krítískari um þetta
undur sáust varla í fjölmiðlum enda
var beinlínis lokað á möguleikana á
því að segja gagnrýnar fréttir af við-
skiptalífinu á þessum tíma þar sem
það þótt ekki þjóna hagsmunum
neins að spilla stemningunni. Ísland
var í fáum orðum sagt best í heimi og
allir voru sammála um það.
Þetta áhugaleysi mitt og sú leti mín sem af því leiddi gerði það auðvitað að verkum að ég
reyndi aldrei að kynna mér íslenska
efnahagsundrið og á hverju það átti
að vera byggt. Ég einfaldlega las mér
bara ekki til um þetta viðskiptalíf
sem hagstæður kaupmáttur náms-
lánanna minna og launa – grund-
völlur efnislegrar tilveru minnar og
þjóðarinnar – byggði á þó til skamms
tíma væri. Kannski á þetta við um
ansi marga Íslendinga þó að slíkt
áhugaleysi sé ömurleg afsökun fyr-
ir andvaraleysi. Á meðan allt virt-
ist ganga vel og viðskiptalífið bjó til
hagstætt gengi krónunnar voru allir
sáttir. Svo kom hrunið og þá vaknaði
fólk við vondan draum og byrjaði að
spyrja sig erfiðra spurninga um for-
tíðina.
En Silvia mín, svo ég víki mér aftur að þér, þá tel ég mig loks-ins geta svarað þér núna. Í ljós
hefur komið að góðærið á Íslandi
var aldrei neitt nema hilling sem
fengin var að láni að utan í formi
ofgnóttar af ódýru lánsfé sem land-
ið fylltist af. Þú hafðir rétt fyrir þér
þegar þú efaðist um hvernig Ísland
hefði getað orðið svona ríkt án þess
að framleiða neitt arðbært eða án
þess að eiga verðmætar náttúru-
auðlindir. Þetta var allt saman ein
stór lygi, Silvia mín, einn stór mis-
skilningur. Við bara vissum ekki
betur og lifðum í lyginni af því við
höfðum það svo gott og vegna þess
að við nenntum ekki að hugsa.
Þetta hefur kannski ekkert breyst
en við vitum þetta þó um síðastlið-
in ár og ég get loksins svarað spurn-
ingunni þinni: Ísland varð aldrei
ríkt land heldur aðeins skuldsett
og firrt land sem var stjórnað af
fámennum hópi siðspilltra hvít-
flibbaglæpamanna og þjóðin dans-
aði með. Hrun okkar var í reynd
hafið þegar þú barst upp spurning-
una þína, Silvia mín, en við vissum
það bara ekki þá.
22 | Umræða 28.–30. janúar 2011 Helgarblað
Trésmiðjan
Illugi
Jökulsson
Svar við spurn-
ingu Silviu Jonas
FRAM TIL SIGURS!
Helgarpistill
Ingi F.
Vilhjálmsson