Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2011, Blaðsíða 16

16 | Fréttir 11.–13. febrúar 2011 Helgarblað
„Fyrningarleið, sem fæli í sér að
hluti kvóta, til dæmis 5 prósent
(eða annað hlutfall), væri tekinn
árlega af útgerðinni og settur á
uppboð væri sama og 5 prósenta
auðlindaskattur. Mér fyndist það
alveg tilvalið. Ég hef oft ljáð máls á
auðlindaskatti til dæmis með þess-
ari aðferð,“ segir Rögnvaldur Hann-
esson prófessor í auðlindahagfræði
við Verslunarháskólann í Björgvin
í Noregi. Sjávarútvegur er sérgrein
Rögnvalds og hann féllst á að svara
nokkrum spurningum DV í tengsl-
um þær deilur um kvótakerfið sem
skekja íslensk stjórnmál og vinnu-
markaðinn um þessar mundir.
„Mér finnst sjálfsagt mál að rík-
issjóður afli sér tekna með auð-
lindaskatti á útgerðina. Þetta er jú
sameign þjóðarinnar, enda þótt
best sé með hana farið með því að
takmarka nýtingu hennar við þá
þörf sem er fyrir og þá best kunna
til verka. Oft var ríkissjóði þörf fjár,
en nú er nauðsyn. Ég sá fyrir til-
viljun grein eftir Þórólf Matthías-
son í Fréttablaðinu í vikunni þar
sem hann bendir á að útgerðin
hafi stórhagnast á síðasta ári sam-
tímis því sem auðlindagjaldið hafi
verið lækkað. Auðlindagjaldið var
þó hlægilega lágt fyrir. Mín upp-
skrift er í stuttu máli þessi: Hald-
ið kvótakerfinu og ljáið alls ekki
máls á byggðakvótum, krókabáta-
kerfi eða annari slíkri vitleysu, en
látið útgerðina borga markaðs-
ákveðið auðlindagjald með því að
setja ákveðna hlutdeild af kvótum á
markað árlega.“
Hugmynd að lausn
Rögnvaldur er ekki hlynntur fyrn-
ingarleiðinni þótt honum þyki sjálf-
sagt að ríkið haldi eftir hluta af heild-
arkvóta og leigi þann hluta út. Slíkt
er einungis ígildi auðlindagjalds að
hans mati. „Ég tel mjög vafasamt að
láta allan kvótann til ríkisins enda
þótt ríkið í umboði almennings sé
hinn endanlegi eigandi heildar-
kvótans. Ég er mjög hræddur um
að stjórnmálamenn fari að úthluta
þessu til gæðinga og þrýstihópa sem
væri ekkert annað an ávísun á óhag-
ræði og fátækt. Íslendingar hafa mjög
vonda reynslu af því að láta pólitík-
usa stjórna efnahagslífinu með
handafli.“
En hvernig telur Rögnvaldur að
haga beri útleigu kvóta í nafni auð-
lindarentu náist sátt um slíkt hér á
landi og að ríkið hafi hluta kvótans
hjá sér með framangreindum hætti?
„Ef kvótaeigandi kaupir tilbaka
þessi 5 prósent, sem ég tel reyndar
líklegt að hann geri, hefur hann aftur
fullan kvóta. Ef hann kaupir ekki til-
baka af ríkinu, heldur hann einung-
is 95 prósentum og tapar hlutdeild í
heildarkvótanum. Ef það sama ger-
ist næsta ár, heldur hann einungis
90,25 prósentum, þannig að sá sem
svona færi að myndi smám saman
missa allan kvótann. Það má hanna
þetta á ýmsan hátt. Setja má kvótann
á uppboð og gefa mönnum kost á að
kaupa þessi 5 prósent tilbaka á hæsta
tilboðsverði, eða láta slag standa
með það hvort menn bjóði nógu hátt
í kvótann og láta hann fara til hæst-
bjóðanda hver sem hann er.“
Rekstraröryggi er nauðsynlegt
„Ég er alls ekki fylgjandi því að allur
kvótinn sé tekinn tilbaka á 20 árum
og að þeim liðnum allur seldur á
árlegu uppboði,“ segir Rögnvaldur.
„Ég tel að útgerðirnar verði að hafa
það rekstaröryggi sem felst í nokkuð
stöðugum kvóta, eða jafn stöðugum
og lífríkið í sjónum leyfir. Ég tel þó
að rekstraröryggið sé nægilegt enda
þótt 5 eða 10 prósent kvótans séu
tekin af mönnum árlega, enda eigi
menn þá kost á því að kaupa kvótann
til baka.“ – Hér er vert að bæta við að
norskir útvegsmenn hafa 20 ára nýt-
ingarétt á kvóta í senn.
Rögnvaldur bendir á að til fram-
búðar sé ekki rökrétt að krefjast gjalds
af tímabundinni aukningu kvóta, en
Jón Bjarnason sjávarútvegsráðherra
og fleiri hafa slík áform á prjónunum
eins og greint er frá á öðrum stað í
blaðinu. „Heildarafli getur ekki auk-
ist ár frá ári óendanlega, þannig að
uppboð á þessum umframkvóta
er ekki hægt að framkvæma nema
endrum og eins. Hvað á svo að gera
þegar afli verður að minnka? Kaupa
kvótann af útgerðarmönnum? Ég tel
að auðlindaskattinum verði að koma
í fastara form en það, til dæmis með
þessari tegund fyrningarleiðar sem
ég minntist á.“
Byggðakvóti: óhagræði og
spilling
Rögnvaldur kveðst ekki hafa kynnt
sér vel niðurstöður samstarfshóps
Jóns Bjarnasonar, sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra, sem á endan-
um mælti með svonefndi samninga-
leið í stað fyrningar – eða markaðs-
leiðar til lausnar á áralöngum deilum
um kvótakerfið, aðganginn að fiski-
miðunum og skiptingu arðsins af
auðlindinni. „Ég veit þó í grófum
dráttum hvað þessar tillögur ganga
út á og tel þetta góða lausn. Það sem
mér líst verulega illa á er þessi svo-
kallaði byggðakvóti. Hann býður upp
á pólitíska spillingu og annað óhag-
ræði. Markaðsöflin eiga að ráða því
hvert kvótinn fer; þá nást mest verð-
mæti út úr honum. Það á alls ekki að
vera reyna að halda við byggð á stöð-
um sem eiga sér enga von. Helst ætti
að aðstoða fólkið við að fara þaðan í
burtu,“ segir Rögnvaldur.
Flókið kerfi – flóknar deilur
Hagsmunir og átakalínur í íslensk-
um sjávarútvegi eru ekki skýrar. Átök
eru á milli stórútgerða og smábáta-
útgerða um aðgang að grunnmiðum
og notkun veiðarfæra. Átök eru milli
byggðasjónarmiða og markaðssjón-
armiða, en þar kemur til álita mögu-
legur hefðarréttur mismunandi sjáv-
arbyggða til að nýta fiskimið í næsta
nágrenni. Einnig er tekist á um sjálfa
kvótasetninguna. Kvótalausar smá-
útgerðir telja fráleitt að setja kvóta á
tegundir sem árum saman eru van-
nýttar. Þetta hefur meðal annars átt
við um úthafsrækju og ufsa. Sjávar-
útvegsráðherra sá ekki ástæðu til að
setja kvóta á úthafsrækju í fyrrasum-
ar vegna vannýtingar undanfarin ár.
Hann uppskar reiði útgerðarmanna
og málshöfðun. Einnig er deilt um
það hvort og þá hvernig ríkið eigi að
innheimta auðlindagjald og hversu
hátt það eigi að vera. Undir þessum
átökum krauma áralangar deilur um
gjafakvóta, framsal og veðsetningu
kvóta sem einkaeign væri.
Aðeins framseljanlegur með
skipi
Rögnvaldur telur ekki rétt að heimila
frjálsar veiðar. „Það er bara ávísun á
hnignun og fátækt að leyfa frjálsan
aðgang að takmörkuðum auðlind-
um. Það skiptir nákvæmlega engu
máli hvernig fiskur er veiddur; það
sem skiptir máli er að ná út úr hon-
um sem mestu verðmæti. Það gerist
best með því að hafa kvóta framaselj-
anlega. Handhafi kvótans ræður því
hvernig fiskurinn er veiddur. Það er
ekkert eitt veiðarfæri betra og vist-
vænna en annað. Í Noregi er kvóti
einungis framseljanlegur með skipi,
það er að segja að skipið verður að
úrelda. Í reynd held ég að kvóta sem
tekinn er af fiskiskipi sem úreldist sé
oft skipt upp í minni einingar sem
svo eru keyptar af ýmsum bátaeig-
endum. Skipamiðlarar búa væntan-
lega til svona pakka, en ég hef enga
reynslu af þessu sjálfur.“
Ríkið leigi út kvóta
upp í auðlindagjald
n Ríkið á að leigja út hluta kvótans og kalla það auðlindagjald n Kvóti er ekki framseljanlegur í Noregi nema
viðkomandi skip sé úrelt n Byggðakvóti er uppskrift að spillingu n Þeir bestu leigja til baka það sem ríkið tekur
Jóhann Hauksson
blaðamaður skrifar johannh@dv.is
„Haldið kvótakerf-
inu og ljáið alls
ekki máls á byggðakvót-
um, krókabátakerfi eða
annari slíkri vitleysu.
Stór, stærri, stærstur Auðlindagjaldið
er hlægilega lágt í íslenskum sjávarútvegi
að mati Rögnvalds Hannessonar prófessors.
Kvótaleiga af ríkinu „Ef kvótaeigandi kaupir tilbaka
þessi 5 prósent, sem ég tel reyndar líklegt að hann
geri, hefur hann aftur fullan kvóta,“ segir Rögnvaldur
Hannesson prófessor í auðlindahagfræði.