Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.2011, Blaðsíða 44

44 | Viðtal 20.–26. apríl 2011 Páskablað
M
argir ætluðu að Jóhanna
Sigurðardóttir, sem verið
hafði félags- og trygginga-
málaráðherra í ríkisstjórn
Geirs H. Haarde, myndi stíga til hlið-
ar og draga sig úr skarkala stjórn-
málanna eftir bankahrunið og vegna
þeirrar pólitísku óvissu sem upp kom
í kjölfar þess. Hún hafði þá verið þing-
maður og ráðherra óslitið í rúm 30 ár.
Árið 1994 tapaði hún í formanns-
kjöri Alþýðuflokksins fyrir Jóni Bald-
vini Hannibalssyni, en þau höfðu
meðal annars tekist á um niðurskurð í
velferðarkerfinu vegna ríkissjóðshalla.
Í lokaræðu sinni á flokksþinginu sagði
Jóhanna meðal annars:
„Ósigur er ekki endalok alls, því
í sigri geta rætur ósigurs leynst en
í ósigri rætur velgengni. Minn tími
mun koma.“
Jóhanna stofnaði Þjóðvaka og sat
á þingi fyrir hann þar til söguleg til-
raun var gerð til að sameina jafnaðar-
og vinstrimenn undir hatti Samfylk-
ingarinnar árið 1999.
Í lok janúar 2008, þegar stjórnar-
samstarfi Sjálfstæðisflokks og Sam-
fylkingarinnar hafði verið slitið lagði
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, þáver-
andi formaður Samfylkingarinnar, til
að Jóhanna tæki við sem forsætisráð-
herra í minnihlutastjórn Samfylking-
ar og Vinstri hreyfingarinnar – græns
framboðs.
Jóhanna tók þeirri áskorun og
varð fyrsta konan til að gegna stöðu
forsætisráðherra á Íslandi. Tími
hennar var kominn, reyndar við erf-
iðustu efnahagslegu skilyrði sem
upp höfðu komið í sögu lýðveldis-
ins. Bankahrun, gjaldeyriskreppa,
skuldakreppa og í raun stjórnkerfis-
kreppa dundu á þjóðfélaginu sam-
tímis.
Viðtalið, sem hér fer á eftir er
fyrsta ítarlega viðtalið sem Jóhanna
veitir dagblaði á rúmlega tveggja ára
ferli sínum sem forsætisráðherra.
Ekkert fararsnið á Jóhönnu
Erillinn er mikill og lítið um frí hjá
forsætisráðherra sem glímir við eftir-
skjálfta fjármálahruns.
„Það hefur nánast ekkert verið um
frí í þrjú ár en það er í góðu lagi. Það
sem mér þykir hins vegar verra er að
hafa ekki getað sinnt fjölskyldunni
og barnabörnum sem skyldi, þenn-
an tíma. Vonandi endist mér líf og
heilsa, þegar ég hef lokið mínu verk-
efni í stjórnmálum, til að bæta fyrir
það. Þar hef ég skuld að gjalda. En
það er ekkert fararsnið á mér í póli-
tíkinni meðan ég tel að ég hafi verk að
vinna. Ég er full af orku og krafti til að
takast á við þessi verkefni. Ég finn að
ríkisstjórnin hefur skilað miklum ár-
angri. Ég hef hreina samvisku og hef
gert mitt besta í endurreisnarstarfinu
og þegar svo er bíta ekki á mig ómak-
legar árásir og svívirðingar minna
andstæðinga, sem oft og tíðum eru
á mjög lágu plani. En ég er auðvitað
mannleg og stundum svíður undan
persónulegum árásum. Ég neita því
ekki. En mótlætið herðir mig og mér
finnst þegar árásir dynja á mér frá
andstæðingunum að ég sé á réttri leið.
Það skerpir einbeitinguna og sýnina.“
Ætlar þú að vera áfram út kjör-
tímabilið, jafnvel lengur, og gefa kost
á þér til áframhaldandi formennsku
á landsfundi Samfylkingarinnar í
haust?
„Já, að öllu óbreyttu og ef ég hef
áfram trú og traust minna félaga og er
sjálf sannfærð um að ég geri jafnaðar-
hugsjóninni gagn þá skorast ég ekki
undan ábyrgð.“
Lítill umhugsunarfrestur
Söguna um það hvernig það vildi til
að hún varð forsætisráðherra og síð-
ar formaður Samfylkingarinnar segir
hún þekkta.
„Það var eindregið lagt að mér af
mínum félögum og mjög víða að taka
að mér að verða forsætisráðherra í
minnihlutastjórn Samfylkingarinnar
og VG. Þetta var hugsað til skamms
tíma því kosningar voru þá fyrirhug-
aðar vorið 2009. Ég fékk nánast eng-
an tíma til umhugsunar en lét slag
standa. Mestu réð að ég mátti ekki
til þess hugsa að ef ég segði nei gæti
það orðið til þess að íhaldsöflin tækju
hér aftur við stjórnartaumunum. Mér
fannst það óbærileg tilhugsun og vildi
ekki eiga þátt í því. Auk þess rann mér
blóðið til skyldunnar fyrir hönd ís-
lenskra kvenna. Þess vegna lét ég slag
standa. Þetta kom svo koll af kolli.
Þingkosningar nálguðust og Ingi-
björg Sólrún ákvað að hætta. Ég varð
því formaður flokksins sem ég ætlaði
aldrei að verða eins og allir vita. En
maður ræður ekki alltaf sínum örlög-
um í pólitíkinni. Ég vil ekki svara þeirri
spurningu hverjir það voru sem lögðu
harðast að mér, en það var býsna breið
samstaða um að fá mig til þessara
verka, bæði meðal almennra flokks-
félaga og innan þingflokksins. Ég hef
alla tíð síðan haft mjög góðan stuðn-
ing meðal flokksfélaga um land allt. Ég
finn það meðal flokksfélaga, á flokks-
stjórnarfundum og í þingflokknum.
Ég hef haft breiðan stuðning þar og
það hefur skipt sköpum. Þessi sterki
og samheldni þingflokkur er raunar
límið í þessari ríkisstjórn.“
Tveimur árum síðar og vel það: Var
þetta þess virði?
„Þetta hefur verið ögrandi verk-
efni, ég neita því ekki og það hefur
oft tekið á. Ég svara þessu hins vegar
hiklaust játandi því árangurinn hefur
verið mikill í þessu stjórnarsamstarfi.
Við erum komin vel áleiðis við efna-
hagslega endurreisn samfélagsins og
höfum auk þess náð ýmsum lýðræð-
is-, mannréttinda- og umbótamálum
í höfn. Málum sem Sjálfstæðisflokk-
urinn og Framsóknarflokkurinn hirtu
ekki um í sínu samstarfi.“
Að uppræta spillingu
Þú hefur oft lagt fram tillögur á þingi,
líka sem þingmaður í stjórnarand-
stöðu, sem fela í sér tilraunir til að
bæta lýðræðið og koma í veg fyrir
klíkuskap og spillingu.
„Við höfum tekið það vel á fjármál-
um stjórnmálaflokkanna svo dæmi sé
tekið að við erum hætt að skammast
okkar fyrir þau í alþjóðlegu samhengi.
Við höfum tekið á lífeyrisréttindum
forréttindahópa og Alþingismanna.
Lög um siðareglur í stjórnsýslunni
hafa verið sett og slíkar reglur sam-
þykktar fyrir ráðherra. Upplýsingalög
hafa verið endurskoðuð og rýmkuð
og aðgengi fjölmiðla og almennings
að upplýsingum stóraukið. Við höfum
komið á nýrri leið til að skipa dóm-
ara og spillingu hefur verið úthýst við
ráðningar á æðstu embættismönn-
um Stjórnarráðsins og Seðlabankans
og margt fleira mætti telja. Sundrung
vinstrimanna um áratugaskeið hefur
fært Sjálfstæðisflokknum allt of mikil
og langvinn völd og umgengni þeirra
við valdið var orðin gegnsýrð af spill-
ingu og oflæti. Það var því sannarlega
orðin þörf á tiltekt í stjórnkerfinu.“
Einkavæðingaráráttan
Þú nefndir íhaldsöflin. Af hverju er
mikilvægt að halda þeim frá völdum?
„Ég held að stjórnartíðin frá 1995,
þegar Sjálfstæðisflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn tóku við stjórnar-
taumunum sameiginlega, sé í raun
saga samfelldra hagstjórnarmistaka,
spillingar og aukinnar misskiptingar.
Segja má að þeim hafi tekist á þessum
langa tíma að breyta þróun íslensks
samfélags í mjög neikvæða átt. Taum-
laus einkavæðingarárátta með einka-
vinavæðingu bankanna í forgrunni
er ein helsta ástæða hrunsins eins og
rannsóknarskýrslan opinberar ágæt-
lega. Þá sögu alla þarf hins vegar að
rannsaka mun betur og gera upp til
fulls. Þess utan varð afar mikil gliðn-
un á þessum árum í tekjuskiptingunni
í þjóðfélaginu. Græðgisvæðingin var
óheft á þessum tíma og tekjubilið milli
ríkra og fátækra breikkaði. Skatta-
ívilnanir gögnuðust fyrst og fremst há-
tekjufólki en skattbyrðin lenti á fólki
með lágar tekjur eða meðaltekjur svo
dæmið sé tekið. Þeir nýttu ekki einu
sinni þennan hálfa annan áratug til að
styrkja og efla velferðarkerfið þó skatt-
heimta og tekjur ríkissjóðs hafi aldrei
verið hærri en einmitt þá. Það hefur
komið okkur í koll nú þegar við eigum
í þessu erfiðleikum. Það var fyrst þegar
Samfylkingin kom inn í ríkisstjórn árið
2008 sem tilraun var gerð til að breyta
verulega almannatryggingakerfinu.
Þar náðum við verulegum árangri.“
Miskunnarlaus valdabarátta
Stendur þessi valdabarátta enn?
„Valdabaráttan um Ísland er í há-
marki núna. Það hefur ítrekað verið
reynt að knésetja þessa ríkisstjórn og
til þess beitt öllum ráðum. Ég þarf ekki
annað en að nefna kjarasamningana.
Þar hefur Landssamband íslenskra
útvegsmanna sýnt grímulaust ofbeldi.
Það er raunar með ólíkindum hvernig
útvegsmenn hafa hagað sér. Þeir hafa
blygðunarlaust beitt aðferðum sem
koma í veg fyrir að á annað hundað
þúsund manns fái 50.000 króna kjara-
bætur um næstu mánaðamót og ann-
að eins á næstu mánuðum. Þetta eru
ógeðfelldar aðferðir. Þeir beita ofbeldi
til að koma í veg fyrir kjarasamninga
og ætluðu að fá Alþýðusambandið
með sér í þennan leiðangur. Sem bet-
ur fer tókst það ekki. Við stöndum nú
í miðri baráttu um auðlindirnar og
það kristallast ekki síst í óbilgirni og
hótunum í tengslum við þessa kjara-
samninga. Þetta er þannig að þegar
valdablokkum, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn er partur af, finnst að sér þrengt
eins og nú, þá svífast þær einskis og er
ekkert heilagt. Ég nefndi kjarasamn-
ingana. Þar var það LÍÚ, ein af stóru
valdablokkunum í Sjálfstæðisflokkn-
um. Ég nefni Icesave-samningana og
vantrauststillöguna frá Sjálfstæðis-
flokknum á Alþingi á dögunum. Ég
gæti nefnt fleiri dæmi.“
Grafið undan völdunum
Er þetta seigfljótandi valdakerfi sem
erfitt er að breyta jafnvel þótt aðstæð-
ur séu sérstakar? Það eru hindranir við
hvert fótmál og setið um líf ríkisstjórn-
arinnar. Jafnvel er forseti lýðveldisins
mótdrægur meirihlutavaldi þingsins.
En gerir ríkisstjórnin ekki axarsköft?
„Þetta eru örvæntingarfullar til-
raunir aftur og aftur til þess að koma
ríkisstjórninni frá völdum. Valda-
blokkirnar vilja komast aftur að kjöt-
kötlunum. Það sýnir sig alls staðar og
hvar sem er í samfélaginu. Núna eru
þær að leggja stein í götu þjóðfélags-
umbóta sem þessi ríkisstjórn beitir
sér fyrir. Núna er það fiskveiðistjórn-
arkerfið – áður voru það breytingar
á stjórnarskránni. Strax og við kom-
umst til valda reyndum við að knýja
fram lýðræðisumbætur með bind-
andi stjórnlagaþingi og breytingum
á stjórnarskránni, varðandi þjóðar-
eign á auðlindum og þjóðaratkvæða-
greiðslur með því sniði að kjósendur
geti sjálfir kallað eftir slíkum atkvæða-
greiðslum samkvæmt settum reglum.
Það var komið í veg fyrir þetta allt
saman. Þetta sjáum við gerast aftur og
aftur.“
Baráttan um auðlindirnar
Er þá leynt og ljóst unnið gegn því til
dæmis að ákvæði um þjóðareign á
auðlindum fari í stjórnarskrá?
„Þetta er barátta um auðlindirnar.
Baráttan um vatnið, sem líklega er ein
verðmætasta auðlind framtíðarinnar.
Þetta er barátta um orkubúskapinn
og náttúrugæðin. Þetta er barátta um
lýðræðisumbætur sem við erum að
festa í lög. Þetta kristallast svo í vilja
okkar til þess að binda í stjórnarskrá
þjóðareign á auðlindunum. Það hef-
ur ekki verið auðvelt að ná fram breyt-
ingum á stjórnarskrá með sjálfstæð-
ismönnum. Sú barátta hefur raunar
staðið yfir í marga áratugi án þess að
við höfum náð fram til dæmis þessum
grundvallaratriðum sem ég nefni hér.
Þess vegna beitti ég mér sjálf fyrir því
að koma stjórnlagaþingi á laggirnar
árið 1995. Eina leiðin til þess að hreyfa
málinu og koma umbótum í höfn væri
með aðkomu fólksins sjálfs í landinu.
Það er ekki tilviljun að þeir hafa bar-
ist svona hart gegn stjórnlagaráðinu!“
Snýst um samheldni
vinstrimanna
Það má segja að þú hafir lýst hér að að
ykkur sé sótt úr öllum áttum. Valda-
kerfið seiglist áfram og vinni gegn
ykkur. En er ekki einnig um að ræða
innri veikleika? Þingmeirihlutinn vill
ekki kosningar en ríkisstjórn þín nýtur
minnsta mögulega meirihluta á þingi.
Þið hafið stuðning einhverra í stjórn-
arandstöðunni við einstök mál en á
sama tíma hlaupa þrír VG-þingmenn
út og lýsa vantrausti á ríkisstjórn þína.
Er þetta ekki áhyggjuefni?
„Jú, vissulega og það er þyngra en
tárum taki að vinstrimenn hafi stutt
vantrauststillögu Sjálfstæðismanna
á fyrstu meirihlutastjórn jafnaðar-
manna og félagshyggjufólks. En þeg-
ar á heildina er litið mistókst þessi
atlaga að ríkisstjórninni þrátt fyrir að
hún hafi misst mann fyrir borð. Augu
manna beindust að vandamálunum
og klofningnum í Sjálfstæðisflokknum
og valdaleysi hans sem veldur nú heil-
miklum brestum og klofningi innan
flokksins. Auðvitað er þetta tími átaka
og hann hefur að sumu leyti verið
erfiður stjórnarsamstarfinu. Mér er
það mikið í mun, þegar fyrsta hreina
vinstristjórnin er við völd í landinu, að
hún nái sínu ætlunarverki, ekki aðeins
við endurreisnina, heldur einnig hvað
varðar lýðræðisumbæturnar sem við
berjumst fyrir. Þessi knappi meiri-
hluti er vissulega áhyggjuefni, en ég
vil samt minna á að viðreisnarstjórn-
in á sjöunda áratug síðustu aldar bjó
við eins manns meirihluta að mestu á
tólf ára ferli sínum. Það er ekkert sem
segir að þetta sé ekki hægt, en þetta er
áhyggjuefni þegar koma þarf í gegn-
um þingið stórum og erfiðum mál-
um.“
Valdabaráttan um
Ísland í hámarki
„Ekkert fararsnið á
mér í pólitíkinni,“ segir
Jóhanna Sigurðar-
dóttir forsætisráðherra.
Henni finnst koma til
greina að tillögur um
stjórnarskrárbreytingar
og tillögur um breytingar
á fiskveiðistjórnarkerfinu
verði bornar samtímis
undir atkvæði þjóðar­
innar seint á þessu ári.
Hún gagnrýnir sjálf­
stæðismenn harðlega
og segir umgengni þeirra
við valdið gegnsýrða
af spillingu og oflæti.
„Valdablokkirnar vilja
komast aftur að kjöt­
kötlunum.“ Í viðtali við
Jóhann Hauksson
segir Jóhanna að til
greina komi að styrkja
ríkisstjórnina og horfir
hún í því sambandi til
Framsóknarflokksins og
Hreyfingarinnar.
„Ég held að
stjórnartíð­
in frá 1995, þegar
Sjálfstæðisflokkur­
inn og Framsókn­
arflokkurinn tóku
við stjórnartaum­
unum sameigin­
lega, sé í raun saga
samfelldra hag­
stjórnarmistaka,
spillingar og auk­
innar misskiptingar.
„Nú er komið að
ákveðinni ögur­
stund fyrir jafnaðarmenn
og félagshyggjufólk.