Dagblaðið Vísir - DV - 29.04.2011, Blaðsíða 36

36 | Viðtal 29. apríl–1. maí 2011 Helgarblað
B
ænaköll frá moskum, skran-
salar og menn sem ýttu á und-
an sér hjólbörum fullum af
gaskútum sem þeir voru að
selja og vöktu athygli á sér með því að
berja reglulega með skiptilykli í kút-
ana. Mótorhjól sem þutu fram hjá og
margslungin lykt, söluborð með rús-
ínum, kryddi og öðrum varningi og
fólk í framandi fatnaði var það sem
mætti Sveini H. Guðmarssyni frétta-
manni þegar hann kom fyrst til Jemen.
Úr öskufalli til Jemen
Þar dvaldi hann í átta mánuði og starf-
aði sem upplýsingafulltrúi UNICEF
með áherslu á neyðarstarf. Kallið kom
óvænt fyrir ári, hann hafði verið á kafi
í fréttaflutningi frá gosinu í Eyjafjalla-
jökli. „Ég lenti eiginlega óvart í því þar
sem ég var í Morgunútvarpinu á Rás 2
á þessum tíma en ekki í fréttum. Fyrir
tilviljun lenti ég austanmegin Markar-
fljótsins þegar gosið hófst og var annar
af tveimur fréttamönnum sem voru á
gossvæðinu fyrstu tvo dagana. Ég var
síðan að keyra út úr öskufallsskýinu
ásamt tökumanni þegar ég fékk símtal
frá utanríkisráðuneytinu og var beð-
inn um að fara til Jemen.“
Það stóð ekki á svarinu. Sveinn
sagði strax já, en með ákveðnum fyr-
irvörum þó. „Ég þurfti náttúrulega að
fá leyfi frá vinnuveitanda mínum og
ræða við fjölskyldu og vini. Allt svona
þarf að gera með skömmum fyrirvara
en ég vildi ekki kasta öllu frá mér án
þess að eiga möguleika á endurkomu.
Annars var ég tilbúinn til þess að
stökkva af stað þar sem ég hafði hugs-
að um þetta í mörg ár og var andlega
tilbúinn. Kringumstæðurnar verða
bara að vera réttar og þær voru það.“
Spennandi tækifæri
Sveinn hefur lengi starfað í erlendum
fréttum, stúderað alþjóðastjórnmál og
hefur þar að auki verið á Veraldarvakt-
inni hjá Rauða krossinum sem sam-
anstendur af sendifulltrúum sem geta
farið á hamfara- og átakasvæði þegar
á þarf að halda. Það kom honum þó á
óvart þegar UNICEF hafði samband
við hann og bauð honum á námskeið
úti í Danmörku sumarið 2009. „Það
er víst algengt að blaðamönnum sé
boðið að taka þátt í svona starfi. Ég
var mjög sáttur við það og fór á nám-
skeið fyrir fólk sem gæti sinnt upplýs-
inga- og kynningarmálum undir mjög
erfiðum kringumstæðum, þar sem allt
væri farið í bál og brand. Í kjölfarið
fékk ég þetta símtal og sagði já.“
Styrkur al-Kaída
Móður hans leist þó ekki á blikuna,
hún ól ugg í brjósti sér en var þó glöð
fyrir hans hönd, segir Sveinn og hlær
um leið og hann bætir því við að pabbi
hans hafi verið mjög áhugasamur.
Ástandið í Jemen var þó ekki svo
slæmt á þessum tíma. Norðar í land-
inu höfðu verið átök allt árið á und-
an og höfðu verið með hléum allt
frá árinu 2004. „Það má eiginlega
kalla átökin borgarastyrjöld. 300.000
manns höfðu hrakist frá heimilum
sínum, eitthvað mannfall varð og gríð-
arlegt tjón. En þegar ég kom á svæðið
voru tveir mánuðir frá því að vopna-
hléið var undirritað.“
Helst höfðu menn áhyggjur vegna
al-Kaída. „Þeir höfðu fært sig upp á
skaftið og voru orðnir býsna öflugir á
þessu svæði. Ég held að, að svo miklu
leyti sem það er hægt að tala um al-
Kaída sem samtök, þá séu þau senni-
lega öflugust í heiminum í Jemen.
Hins vegar hófst þessi ólga, sem
núna skekur Jemen og er búin að fara
um öll Miðausturlönd, ekki fyrr en á
mínum síðustu dögum í Jemen. Þegar
ég yfirgaf svæðið var allt brjálað í Eg-
yptalandi, stöðug mótmæli og upp-
lausn. Einhver mótmæli voru hafin
í höfuðborg Jemen, Sana, en aldrei
hvarflaði það að mér að þau myndu
vinda svona upp á sig. En sem betur
fer hafa mótmælendur náð sínu fram.“
Mikið áreiti
Fyrstu dagana bjó Sveinn á hóteli, var
mikið einn og gekk um borgina. Rauð-
hausinn vakti forvitni vegfarenda
sem vildu vita á honum frekari deili.
„Þetta var mjög skemmtilegt. Áreit-
ið var samt svo mikið að öll skynfæri
voru þanin til hins ýtrasta fyrstu dag-
ana. Eftir nokkrar vikur áttaði ég mig
svo á því að umhverfið var orðið eðli-
legt fyrir mér. Ég var hættur að kippa
mér upp við það að mæta tveimur
mönnum með bjúgsverð í beltinu sem
höfðu verið ógnandi áður. Þá vissi ég
að ég var hættur að vera túristi þarna
og farinn að aðlagast lífinu, eins langt
og það nú nær.“
Átakanlegar aðstæður
Starf Sveins var í senn fjölbreytt og
krefjandi. UNICEF er í senn með neyð-
arstarf og þróunarstarf þar sem verið
er að byggja upp skóla, sjá um bólu-
setningar, að það séu klósett og sápur
í flóttamannabúðum, veita börnum
sálfræðilegan stuðning, áfallahjálp og
þess háttar. Sveinn var í því að skrifa
skýrslur um ástandið, hvað búið var
að gera, meta horfurnar og hvað þyrfti
að gera. „Þar að auki var ég að segja
sögur af fólki. Ég hitti stelpu frá borg-
inni þar sem átökin voru hvað mest.
Hún hvarf inn í eigin heim eftir áfall-
ið sem hún varð fyrir þegar húsið við
hlið hennar var sprengt upp. Hún fór
frá því að vera eðlileg lítil stelpa yfir í
það að vera nánast einhverf og það var
mjög átakanlegt. Það var mjög erfitt
að hitta þessi börn en ég fann yfirleitt
meira fyrir því eftir á. Í fyrsta lagi búa
þau við alveg hörmulegar aðstæð-
ur og þó að hjálparsamtök reyni að
styðja þau eftir fremsta megni breyt-
ir það því ekki að þau búa oft í tjöld-
um með moldarbotni ásamt sjö, átta
manna fjölskyldu. Inni og úti er fjöru-
tíu stiga hiti.“
Sofnaði þungt fyrir hjarta
Honum er alltaf minnisstætt þegar
hann tók viðtal við lítinn átta ára strák
sem missti auga og stórslasaðist þeg-
ar hann lenti í jarðsprengjuslysi. „Það
er alveg hræðilegt að hitta börn sem
eru svona slösuð eða fötluð. Eftir að
ég hitti þennan litla strák fór ég heim í
íbúðina mína í höfuðborginni og opn-
aði tölvuna. Litli frændi minn kom inn
á MSN-ið hjá mér til þess að segja mér
að hann væri kominn upp í sumar-
bústað með foreldrum
sínum. Hann sat þarna
með fartölvuna í fang-
inu og borðaði snakk.
Andstæðurnar á milli
þessara tveggja drengja
slógu mig svo. Ham-
ingju og gæfu þessar-
ar veraldar er svo mis-
skipt og ég fékk það
beint í æð. Mér leið
mjög einkennilega og
sofnaði með þyngra
fyrir hjartanu en önn-
ur kvöld,“ segir hann
einlægur.
Í september kom
hann heim í frí og eins
og gefur að skilja voru
vinir og vandamenn
nokkuð forvitnir um
lífið í Jemen. „Það var
mjög erfitt að lýsa því, því daglegt líf
er nógu framandi, svo ég tali nú ekki
um mjög óvenjulegar aðstæður eins
og að fara inn í flóttamannabúðir í
fyrsta sinn. Það er ekki hægt að lýsa
því þannig að fólk skilji það. Jafnvel
ég, sem fór þangað reglulega, finn að
ég mun aldrei getað skilið hvernig það
er að lifa við þessar aðstæður. Ég kom
þangað, staldraði við í tvo eða þrjá
tíma og var síðan keyrður burt í loft-
kældum Land Crusier-jeppa að þotu
sem flaug með mig til höfuðborgar-
innar þar sem ég hafði það huggulegt
heima í íbúð með öllum þægindum.“
Aðstæður betri í flóttamanna-
búðum en heima
Hann gerir þó tilraun til að lýsa því
sem blasti við í flóttamannabúðunum.
„Það fyrsta sem vakti at-
hygli mína var ofboðsleg-
ur fjöldi af fólki, ég nánast
hrökk í kút við að sjá allt
þetta fólk. Þarna er ekkert
nema tjöld, vatnspóstar
með reglulegu millibili og
tyrknesk klósett með holu
ofan í jörðinni. Ég á mjög
erfitt með að færa upplifun
mína í orð. Öðrum þræði
var ég bara augu og eyru
en á hinn bóginn vildi ég
varla horfa upp á þetta því
þetta var svo ömurlegt.“
Fólkið sem þarna bjó
var flóttafólk í eigin landi.
Það hafði flúið stríðsátök
á heimaslóðunum og flestir bjuggust
við því að snúa aftur heim þegar frið-
ur kæmist á. En það varð ekki. Kannski
vegna þess að fólkið óttaðist stríð-
ið enn, það trúði því ekki að því væri
lokið, óttaðist jarðsprengjur á svæð-
inu eða annað sem því stafaði bein
hætta af. „Svo var það líka þannig að
þrátt fyrir að mér þættu aðstæðurnar
Sveinn H. Guðmarsson bjó í Jemen í átta mánuði þar sem hann starfaði fyrir
UNICEF. Einn daginn mætti hann hermönnum í bakgarðinum eftir sprengjutilræði
al-Kaída. Um leið og hann sá veröldina í nýju ljósi kynntist hann sjálfum sér upp
á nýtt. Þórhildur Ólafsdóttir, kærasta hans, fór svo út og vann gegn barna-
þrælkun. Þau deila reynslu sinni með Ingibjörgu Dögg Kjartansdóttur.
Það var
sprengja
í húsinu
„Veruleikinn var svo
óraunverulegur
að ég náði ekki utan um
það og varð hvorki kvíð-
inn né stressaður yfir því.
Eitt sinn setti al-Kaída
sprengju undir bíl CIA-
manna fyrir utan uppá-
haldspítsustaðinn minn.
Í flóttamannabúðunum Þótt aðstæðurnar í flóttamannabúðunum væru slæmar voru þær samt sem áður skárri en það sem fjöldi fólks bjó við heima hjá sér. Því dvaldi fólk gjarna áfram í búðunum eftir að friður komst á. Þar fengu það mat og vatn auk þess sem börnin gátu gengið í skóla.