Dagblaðið Vísir - DV - 29.06.2012, Qupperneq 18

„Þetta er ekki auðvelt líf“
18 Úttekt 29. júní–1. júlí 2012 Helgarblað
Þ
etta er ábyggilega ein erfið­
asta vinna í heimi, maður
er alltaf að,“ segir Jón Lárus
Helgason. Hann er einn af
þeim 180 útigangsmönnum
sem ganga götur Reykjavíkur daglega.
Oftast heldur hann til við Austurvöll,
þar hittast þeir félagarnir yfirleitt.
„Við stöndum saman eins og bræð­
ur. Hjálpum hver öðrum. Ef einhver á
ekkert að drekka þá fær hann hjá hin­
um. Við styðjum hver annan,“ segir
Jón. Hann situr bekk við Austurvöll
þegar blaðamann og ljósmyndara
ber að. Það eru fáir á ferli enda klukk­
an rétt um ellefu fyrir hádegi á virk­
um degi. „Fólk er þreytt eftir helgina,“
segir Jón. Á næsta bekk situr Óskar,
gjarnan kallaður Skari skakki, sem er
þekktur útigangsmaður.
Sofa stundum úti
Dagarnir byrja snemma hjá þeim
báðum líkt og flestu öðru útigangs­
fólki. Að sofa út er lúxus sem fáir
þeirra geta leyft sér því lífið á göt­
unni getur verið tómt púl. Sumir
hafa næturathvarf í Gistiskýlinu þar
sem bara karlmenn mega vera og
sumar kvennanna gista í Konukoti.
Nokkur önnur úrræði eru í boði. Það
er takmarkað pláss á þessum tveim­
ur stöðum og að sögn þeirra er barist
um þau pláss sem í boði eru. „Stund­
um endar maður á því að þurfa að
sofa úti, ef maður gleymir að láta vita
af sér eða er seinn,“ segir Jón og talar
af reynslu. Það er auðveldara að sofa
úti á sumrin en veturnir geta verið
ansi harðir. „Það var helvíti kalt í vet­
ur,“ segir hann og minnist frostsins
með hryllingi.
Þeir segja báðir að það sé ekki
auðvelt að koma sér í gang á morgn­
ana. Drykkja gærdagsins er það fyrsta
sem minnir á sig að morgni dags og
þá er eins gott að fá sér eitthvað til
að losa sig við skjálftann. Verstur er
seinni hluti mánaðarins þegar lítið
eða ekkert er eftir af fé og erfitt getur
reynst að eiga fyrir sopanum. „Það er
ekki gott að vakna. Þá er maður með
kvíðahnút í maganum. Þá er að drífa
sig út og byrja. Þá líður manni smá
saman betur.“
Hefur sig til sjálfsvirðingarinnar
vegna
Jón er vel til hafður, í leðurjakka og
burstuðum skóm. Töffari sem man
tímana tvenna. „Maður reynir að hafa
sig til, fara í sturtu, skipta um föt og
vera snyrtilegur til fara. Þannig heldur
maður í það litla sem eftir er af sjálfs­
virðingunni,“ segir hann og tekur fram
að sumir séu hættir að nenna. „Það
er einn hérna sem við erum búin að
vera að röfla í að fara í sturtu og skipta
um föt – hann er búinn að vera í sömu
fötunum í 2–3 vikur. Hann er hættur að
nenna,“ segir hann.
Yfirleitt halda þeir á Austur­
velli á daginn eða í nágrenni hans.
Stundum kemur fólk til þeirra og
biður þá að færa sig. Sérstaklega á
sólardögum. „Það er niðurlægjandi,“
segir Skari og Jón er sammála því.
Að þeirra sögn eru flestir þeirra
sem halda sig við Austurvöll aðeins
í áfengi. „Það er okkar,“ segir Jón. „Ef
það koma einhverjir hérna sem eru
á lyfjum eða í einhverju dópi, sér­
staklega þessu rítalíni, þá lætur mað­
ur sig hverfa. Það eru svo mikil læti
í þeim.“
Þeir segja yfirleitt ekki vera ama af
þeim hópi sem þeir halda sig í en það
geti komið til ryskinga. Stundum er
löggan kölluð til. „Þeir eru vinir okk­
ar og sýna okkur mikla virðingu. Þeir
passa upp á okkur,“ segir Jón.
Best að gista á lögreglustöðinni
Maður um fertugt kemur að og Jón
heilsar honum. Hann talar bjagaða
íslensku og skýrist það af því að hann
er upprunalega frá Póllandi. Jón spyr
hvar hann hafi gist í nótt. „Police
station,“ segir hann og bætir við hlæj­
andi: „Very nice“ og heldur ferð sinni
áfram. Félagarnir hlæja með. „Þar
er best að vera,“ segir Jón. „Hugsaðu
þér hvað ástandið er slæmt en þar er
langbest að vera.“ Hann segir nokkra
Pólverja vera heimilislausa og vera
hluta af hópnum sem haldi sig aðal­
lega í miðbænum. „Þeir komu hér til
að vinna, misstu svo vinnuna og eru
fastir. Þeir fá lágar bætur og ná aldrei
að koma sér til baka, jafnvel þó þeir
eigi fjölskyldu heima í Póllandi. Þeir
eru fastir í vítahring.“
Þeir eru hvorugir hrifnir af Gisti­
skýlinu. „Það er miklu betra að vera
á lögreglustöðinni en í Gistiskýlinu,“
segir Jón. „Miklu hreinna, menn eru
stundum að lenda í því að þurfa að
sofa á dýnum sem aðrir hafa gert í
sig á. Það er bara skipt um á rúmun­
um einu sinni í viku,“ segir hann.
„Ógeðslegt,“ segir Skari og grettir
sig. Skari notar þó ekki Gistiskýlið
því hann hefur búið á Miklubraut á
heimili fyrir heimilislausa karlmenn.
Nýlega flutti hann þó í herbergi á
Skúla götu.
Átti búgarð og fjölskyldu
Fólkið á götunni hefur verið mislengi
þar og sögur þeirra er misjafnar. Flest
eru þó hér af sömu ástæðu. Bakkus
er sá sem stjórnar þeirra lífi. Hann
er svo harður húsbóndi að margir
þeirra sem um göturnar ráfa hafa
drukkið allt frá sér; fjölskyldu, vini
og vinnu. Allt er farið. Jón hefur ekki
alltaf verið útigangsmaður. Hann var
edrú í átta ár, var kvæntur og á fjögur
börn. Hann og eiginkona hans áttu
stóran búgarð í Svíþjóð og hann ók
um á flottum bíl. En það var ekki nóg.
Bakkus hafði betur. Hann féll og allt
fór niður á við. „Ég hef farið í margar
meðferðir. Ég náði svo að vera edrú í
þessi átta ár og þá blómstraði allt í lífi
mínu. Ég átti búgarð í Svíþjóð og allt
gekk vel,“ segir hann og þar kemur
skýringin á sænska hreimnum í rödd
hans. „En svo féll ég og þá var leiðin
niður hröð. Það er eins og hvert fall
sé harðara en það síðasta.“
Hafði engan stað að fara á
Hann hefur ekkert samband við fjöl­
skyldu sína en fylgist með börnun­
um úr fjarska. Hann hefur ekki glatað
trúnni á að hann verði edrú á ný. Síð­
ast fór hann til Svíþjóðar í meðferð.
„Ég fór út í meðferð hjá íslenskum
vini mínum sem rekur meðferðar­
stöð í Svíþjóð. Ég samdi um það
hérna að ég mætti borga hana með
félagslegu bótunum mínum, gerði
góðan samning en svo fékk ég bara
borgaðan mánuð. Það er víst þannig
ef maður fer í meðferðir erlendis þá
fær maður bara bætur í mánuð.“
Hann kom heim í byrjun mánað­
arins og hefur verið á götunni síðan.
„Ég hafði engan stað til að fara á
nema Gistiskýlið og þegar maður er
kominn þangað þá er stutt í fall. Það
er enginn edrú þar,“ segir hann.
Jón Lárus segist varla skilja af
hverju hann standi í þessu. „Maður
er að allan daginn að redda næsta
drykk. Alltaf að. En svo einhvern veg­
inn fær maður sér í glas og þá verð­
ur allt í lagi,“ segir hann. Skari situr
rólega á næsta bekk og sötrar bjór.
Kunningi þeirra félaganna kemur að
og þeir taka spjall. Við höldum leið
okkar áfram og rekumst á konu sem
lengi hefur verið þekkt útigangskona.
Hún heitir Sigrún og hefur mestallt
líf sitt barist við áfengið sem hefur
yfir leitt haft betur.
Orðin þreytt á þessu
Sigrún er þó ekki heimilislaus í
þeim skilningi því í fjögur ár hefur
hún búið í húsum við Fiskislóð sem
borgin á og ætluð eru heimilislausu
fólki. Þar bjó hún fyrst ásamt kærasta
sínum sem hún er núna hætt með.
„Við erum enn bestu vinir en við gát­
um ekki verið saman. Við vorum
næst um búin að drepa hvort annað,
við vorum alltaf að slást,“ segir hún
rámri röddu. Sigrún er orðin mikið
veik og drykkjan hefur sett mark sitt á
hana. „Ætli ég fari ekki bara að drep­
ast,“ segir hún alvarleg. „Ég er orðin
þreytt á þessu.“
Fyrir um mánuði var hún bitin af
hundi í miðbænum. „Síðan þá hef
ég mest haldið mig heima og aðeins
kíkt hingað. Ég er svo skíthrædd við
hunda eftir þetta og ég sem er svo
mikill dýravinur.“ Hundurinn réðst
að henni og beit hana í höndina.
Hann beit hana djúpt og það þurfti
að sauma. „Þetta var ekkert smá,“
segir hún og sýnir handlegginn þar
sem sárið sést. „Það þurfti að sauma
og svo fékk ég sprautu. Ég skil ekkert
af hverju hann réðst á mig.“ Sigrún
hefur reynt að losa sig við áfengið en
gengið illa. „Það tekur bara alltaf það
sama við.“
Túrakarl sem sækir
í félagsskapinn
Seinna um daginn röltum við aftur á
Austurvöll. Nú er setið á fleiri bekkj­
um og fleira fólk á ferli. Jón heilsar
okkur með virktum og á nokkrum
bekkjum skammt frá sitja aðrir úti­
gangsmenn. Skari er ekki lengur
með Jóni en nú situr hjá honum ann­
ar maður. Sá er fróður um hnefaleika
og segir okkur sögur af uppáhalds­
boxurunum sínum. Hann er ólíkur
mörgum sem hafast hér við, að því
leyti að hann á íbúð og bíl. Áfengið
bindur hann og fólkið á götunni
saman. „Ég kem hér til að fá félags­
skap. Ég er svona túrakarl,“ segir
maðurinn og segist hafa gaman af
því að segja sögur. Yfirleitt segist
hann drekka í viku til 10 daga. „Svo er
ég edrú inn á milli, stundum í marga
mánuði. En svo fell ég og þá leiðist
mér einsemdin og kem hingað.“
Safnar dósum þegar
hann er edrú
Hann á að baki margar meðferðir.
„Ég hef farið í svona sextíu með­
ferðir,“ segir hann. Og ástin hefur
líka horfið frá honum vegna áfengis­
neyslunnar. „Konan sem ég elska fór
frá mér af því ég drakk svo mikið.
Sagði mér að hætta eða hún færi. Og
hún stóð við það.“
Einu sinni vann hann sem strætó­
bílstjóri og hafði gaman af. „Kynntist
þá þremur konum. Það er ekki bara
hægt að verða ástfanginn á djamm­
inu.“ Hann safnar dósum þegar hann
er edrú og segist hafa ágætt upp úr
því. „Ég banka bara hjá fólki og spyr
hvort það eigi dósir sem það þarf ekki
að nota. Segist vera atvinnulaus og sé
að safna dósum, það virkar yfirleitt.“
Morgunmatur hjá nunnunum
Jón segir okkur af því að þeir byrji
morgnana hjá nunnunum í Ingólfs­
stræti. Kærleiksboðberunum sem
samanstanda af sex systrum í reglu
móður Teresu. Þar fái mikið af fólki
morgunmat. „Þær eru yndislegar.“
Næsta morgun erum við mætt til
nunnanna sem nýlega fluttu í hús
við Þingholtsstræti. „Það er betra að
vera í bænum þá erum við nær fólk­
inu,“ segir ein systirin. Áður bjuggu
systurnar í Seljahverfi. Systirin seg­
ir mikið af fólki koma daglega en hjá
þeim fái það morgunmat; brauð,
Utangarðsfólk í Reykjavík er um 180 talsins. Sögur þess eru misjafnar en flest á
það sameiginlegt að vera ofurselt áfengisbölinu. DV kynnti sér lífið á götunni.
Viktoría Hermannsdóttir
viktoria@dv.is
Úttekt
„En svo fell ég og
þá leiðist mér
einsemdin og kem hingað
Sækir í félagsskapinn Jón Lárus með vini sínum sem á íbúð og bíl en sækir stundum í
félagsskap utangarðsmannanna.