Dagblaðið Vísir - DV - 09.08.2013, Blaðsíða 20

Þ
etta er fullkomið rétt­
arhneyksli.“ Þannig lýsir
einn frægasti rithöfundur
Svía, Jan Guillou („Gíjú“),
lokaniðurstöðu í sérstæð­
asta morðmáli Svíþjóðar. Þó væri
réttara að segja sérstæðustu morð­
málum, vegna þess að alls er um átta
morð að ræða.
Aðalpersónan er Thomas Quick,
eins og hann kallaði sig á tímabili.
Hann játaði á sig á níunda ára­
tug síðustu aldar öll átta morðin.
En játningar hans voru falskar
og í lok júlí var dómur fyrir átt­
unda og síðasta morðið, sem
hann var dæmdur fyrir, dreg­
inn til baka. Allar átta ákærurnar
hafa því verið látnar niður falla.
Mögulega verður hann því frjáls
maður aftur einhvern tímann á
næstu misserum.
Hið rétta skírnarnafn hans
er Sture Bergwall en hann hef­
ur dvalið á réttargeðdeild í meira
en tvo áratugi. Hann mun dvelja
þar áfram í einhvern tíma að
minnsta kosti, en lögfræðingur
hans segir að það hljóti einung­
is að vera tímaspursmál hvenær
honum verður sleppt.
Einstakt mál
Málið er algerlega einstakt í
sænskri réttarsögu, jafnvel víðar,
og orðið „áfall“ hefur verið notað
um þá útreið sem sænska dómskerf­
ið fær nú með niðurstöðunni úr síð­
asta morðmálinu.
Dómsmálaráðherra Svíþjóðar,
Beatrice Ask, hefur sagt að í haust
verið skipuð nefnd til þess að fara
yfir allt málið og athuga hvaða lær­
dóma megi draga af því. Ekki er talið
að einstakir aðilar sem unnið hafa
með málið verði dregnir fyrir dóm,
þar sem aðgerðir þeirra séu fyrndar.
Það var í kjölfar misheppnaðs
bankaráns í byrjun níunda ára­
tugar síðustu aldar sem (þá) Thom­
as Quick var handtekinn og vistað­
ur á réttargeðdeild. Í samtölum við
sálfræðinga og lækna á réttargeð­
deildinni tók hann að játa á sig morð
sem þar komu til umræðu. Alls ját­
aði hann á sig um 30 morð og var
dæmdur fyrir átta eins og fyrr segir.
Elsta morðið sem Quick/Bergwall
játaði á sig er frá 1976 og fórnar­
lömbin voru af öllum toga; konur,
menn, ungi sem aldnir.
Árið 2002 tók hann upp skírnar­
nafn sitt aftur og í samtali við sænska
ríkisútvarpið sagði Bergwall: „Árin
frá 2000 til 2007 voru þöglu árin
mín.“ Með því á hann við að hann
hafi glímt við alvarlegt þunglyndi á
þeim tíma.
Þrjóskur blaðamaður setur
boltann af stað
Sú rás atburða sem leiddi til niður­
fellingar saka hófst með því að blaða­
maðurinn Hannes Råstam frá sænska
ríkissjónvarpinu (SVT), tók viðtöl við
Bergwall á réttargeðdeildinni fyrir
heimildamynd um Bergwall sem
hann var að vinna að. Råstam, sem
nú er látinn, þótti með eindæmum
þrjóskur blaðamaður og til að undir­
búa sig fyrir viðtölin plægði hann sig
í gegnum öll gögn í málinu, þúsund­
ir blaðsíðna. Í viðtölunum opnaði
Bergwall sig og hóf að draga játningar
sínar til baka. „Ég hef ekki framið þau
morð sem ég var dæmdur fyrir og ég
hef ekki framið neitt af þeim morðum
sem ég hef játað á mig, þannig er nú
það,“ sagði Sture Bergwall í heimilda­
myndinni sem Råstam gerði. Og þar
með byrjaði boltinn að rúlla.
Mikil skortur á
sönnunargögnum
En hvernig gat þetta gerst? Í um­
ræðum í sænskum fjölmiðlum
hefur verið bent á að í flestum
morðanna skorti algerlega tæknileg
sönnunargögn og annað sem bind­
ur Bergwall við fórnarlömbin. Hann
hafi því nánast verið dæmdur alfar­
ið á grundvelli játninga sinna. Einnig
hefur verið bent á að hann hafi ver­
ið spurður mjög leiðandi spurn­
inga í yfirheyrslum af þeim aðilum
sem að þeim stóðu. Þá hefur einnig
verið bent á að í morðunum sem
Quick/Bergwall játaði sé ekki að
finna neitt mynstur eða svokallað­
an „rauðan þráð“ í aðferðafræðinni.
Slíkt sé nokkuð algengt meðal
fjöldamorðingja. En við sakfellingar
hafi dómsvaldið meðal annars litið
til smáatriða sem Bergwall nefndi og
sem enginn annar en morðinginn
hefði þekkt til. En það er til dæm­
is álitið að hann hafi fengið upplýs­
ingar um morðin í gegnum almenna
umfjöllun fjölmiðla.
Hörð gagnrýni á sálfræðinga
Mál Bergwall/Quick hafa vakið
gríðarlega athygli í sænskum fjöl­
miðlum í gegnum tíðina og miklar
tilfinningar. Fjölmargir hafa einnig
verið þeirrar skoðunar að hann hafi
alls ekki framið þau morð
sem hann játaði á sig.
Einn þeirra er einn fræg­
asti rithöfundur Svía, Jan
Guillou, sem sagði í við­
tali við sænska ríkisút­
varpið að sönnunargögn í málinu
hefðu verið fölsuð. „Þetta snýst um
falsanir frá hendi sálfræðinga, sem
gáfu honum meðal annars lyf og
létu Bergwall lesa sér til um alls kon­
ar hluti. Síðan var þetta kokkað í ein­
hvers konar graut sem var borinn á
borð fyrir dómarana,“ sagði Guillou.
Að hans mati er málið mesta rétt­
arhneyksli Svíþjóðar fyrr og síðar. „Ef
maður kynnir sér morðin sér maður
að þetta er galið, hann á að hafa drep­
ið alls kyns fólk, úti um allt, en skil­
ur svo engi ummerki eftir sig,“ sagði
Guillou í viðtalinu.
Mikill léttir en miklar byrðar
En hvernig brást Bergwall við því
þegar síðasti dómurinn var dreginn
til baka nú í lok júlí? „Mér er létt,
þetta hefur verið langur ferill,“ sagði
Sture Bergwall í samtali í sænska
ríkis útvarpinu (SR), sama dag og síð­
asta sakfellingin var dregin til baka. Í
viðtalinu var einnig rætt við ættingja
eins fórnarlambanna, sem lýsti þeim
hryllingi sem Bergwall hafði lýst við
rannsókn málsins, meðal annars að
hann hafi étið ákveðna líkamshluta
fórnarlambsins. „Þessar lýsingar eru
hræðilegar,“ sagði Bergwall í samtal­
inu við blaðamann SR og sagði enn
fremur að þessa byrði þyrfti hann að
bera allt sitt líf. Í viðtalinu kom fram
að Bergwall tekur engin lyf og tek­
ur ekki þátt í neinni meðferð í dag.
Hann segist hafa eytt tímanum í að
vinna að endurupptökuferli mála
sinna sem lauk með því að áttundi
dómurinn var felldur niður, lesa
og vera á samfélagsmiðlum, með­
al annars Twitter. Í samtalinu kom
einnig fram að Bergwall hafði fyrir
fyrstu játninguna framið aðra glæpi,
meðal annars líkamsárásir. „ Hvernig
á fólk að geta treyst þér?“ spurði
blaðamaður SR. Bergwall svaraði
því til að það myndu sérfræðingar
sjúkrahússins meta. Að lokum var
Bergwall spurður að því hvernig líf
hans liti út eftir fimm ár. „Þá verð ég
frjáls maður og sennilega úti í skógi
að ganga,“ sagði Sture Bergwall, fyrr­
verandi fjöldamorðingi í samtali við
sænska ríkisútvarpið. n
20 Fréttir 9.–11. ágúst 2013 Helgarblað
Allt byrjaði með
misheppnuðu bankaráni
Mál Quick/Bergwall hefst eftir misheppnað bankarán í smábænum Grycksbo. Hér er að
finna nokkur helstu atriða úr dramatísku lífshlaupi Sture Ragnars Bergwall, eins og hann
heitir réttu nafni.
1950 Sture Bergwall fæðist í bæ nálægt
Falun í Mið-Svíþjóð.
1991 Tekur sér nafnið Thomas Quick. Er
handtekinn eftir misheppnað bankarán
og ásakanir um að hafa misnotað unga
drengi kynferðislega. Lagður inn á réttar-
geðdeild.
1992 Byrjar að játa á sig morð. Hið fyrsta
er eitt dularfyllsta morðmál Svíþjóðar,
morð á ellefu ára dreng, Johan Asplund.
Asplund hvarf sporlaust eftir að hafa
kvatt móður sína snemma morguns og
lagt af stað í skólann, sem var aðeins
nokkur hundruð metra frá heimili þeirra.
Hann hefur aldrei fundist.
1993–96 Játar á sig fleiri morð,
meðal annars á hinni níu ára gömlu
Theresu Johannessen í Noregi. Sakfelldur
fyrir morð á hinum 15 ára gamla Charles
Zelmanovits. Sannanir skortir þó í málinu
og sakfellingin byggist á játningu Quick.
1996–98 Lögregla og saksóknari
fara með Quick til Noregs í þeim tilgangi
að endurskapa aðstæður í sambandi við
morðið á Theresu Johannessen. Quick
segist hafa hent henni í stöðuvatn og
það er tæmt. Ekkert lík finnst og meintar
beinarestar reyndust úr viði.
1998 Quick engu að síður dæmdur fyrir
morðið á Theresu.
2000 Á þessum tímapunkti hefur Quick
játað á sig 25 morð og verið dæmdur
fyrir sjö. Í einu tilfellanna er um að ræða
konu sem Quick segist hafa nauðgað. En
DNA-próf sýnir að sæðið sem fannst við
rannsókn málsins var ekki úr honum.
2001 Quick er sakfelldur fyrir morðið á
Johan Asplund. Málið var í rannsókn í níu
ár og er áttunda sakfelling Quick. Engin
vitni voru í málinu og engar DNA-rann-
sóknir var hægt að nota í þessu máli.
Spurningar og grunsemdir byrja að vakna
í Svíþjóð um mál Thomas Quick og sann-
leiksgildi frásagna hans. Í lok ársins hætti
hann á geðlyfjum og hættir samstarfi sínu
við lögregluna. Engar fleiri játningar koma
upp á yfirborðið.
2002 Quick breytir aftur um nafn og
tekur að nota skírnarnafn sitt, Sture
Bergwall.
2008 Rannsóknarblaðamaðurinn
Hannes Råstam heimsækir Bergwall á
réttargeðdeildina og vinnur traust hans.
Bergwall byrjar í samtölum sínum að
draga játningar til baka og segir að þær
hafi verið upplognar og einungis til þess
gerðar að fá athygli starfsfólks réttar-
geðdeildarinnar.
2011–2013 Bergwall eru gefnar upp
sakir í öllum morðmálunum átta, meðal
annars á Theresu Johannessen og Johan
Asplund. Síðasta málið varðar játningu
hans á morðinu á Zelmanovits. Þetta
þýðir að átta ný óleyst morðmál eru nú í
höndum sænsku lögreglunnar og mögu-
lega átta morðingjar sem ganga lausir.
Hætti við að vera
fjöldamorðingi
n Játaði átta morð en dró svo allt til baka n Allt byrjaði með misheppnuðu bankaráni
Sture Bergwall Reyndist ekki fjöldamorðingi
eftir allt saman. Allir átta dómarnir gegn honum
hafa verið dregnir til baka.
Thomas Quick Sture tók upp
nafnið Thomas Quick um tíma.
Johan Asplund Bergwall játaði á sig og
var dæmdur fyrir morðið á Asplund. Eitt
frægasta morðmál Svíþjóðar en lík hans
fannst aldrei.
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
skrifar ritstjorn@dv.is