Dagblaðið Vísir - DV - 22.10.2010, Blaðsíða 17

föstudagur 22. október 2010 fréttir 17
m
ag
gi
@
12
og
3.
is
4
11
.0
08
Batik • Bíldshöfða 16 • 110 Reykjavík • Sími 557 2200 • sala@batik.is • www.batik.is
Vantraustið Veltir
þjóðfélaginu á hlið
varðandi áframhald aðildarviðræðna
við ESB sem fram gæti farið um leið
og kjörið yrði til stjórnlagaþings í lok
nóvember. Samdægurs var ljóst að
tillagan stæðist ekki gildandi lög um
þjóðaratkvæðagreiðslur sem þing-
ið samþykkti í júní síðastliðnum. Þar
er meðal annars kveðið á um að þrír
mánuðir verði að líða frá samþykkt Al-
þingis um þjóðaratkvæðagreiðslu þar
til að hún fer fram. Þegar þetta varð
ljóst lögðu þingmennirnir einfald-
lega fram breytingatillögu um lögin
um þjóðaratkvæðagreiðslu sem þeir
eru nýbúnir að samþykkja þannig að
kalla megi til þjóðaratkvæðagreiðslu
með skemmri fyrirvara. Svo segir fyrsti
flutningsmaður frumvarpsins, Vigdís
Hauksdóttir, í útvarpsviðtali að í raun
verði þjóðaratkvæðagreiðslan ekki
um hvort halda eigi áfram aðildarvið-
ræðum við ESB heldur um stöðu mála
í samfélaginu og stöðu ríkisstjórnar-
innar.
Ég nefni annað dæmi. Ásmundur
Einar Daðason, þingmaður VG og for-
maður Heimssýnar, leggur til á þingi
að tekinn verði upp tvíhliða fríversl-
unarsamningur við Bandaríkin. All-
ir sem vilja vita kannast við skilyrð-
islausa kröfu Bandaríkjanna um að
aðgangur að búvörumarkaði viðkom-
andi lands verði galopnaður með slík-
um samningum. Hvernig samrýmist
þetta helsta stefnumáli þingmanns-
ins um að alls ekki megi opna íslenska
búvörumarkaðinn? Málflutningur af
þessum toga er ekki til þess fallinn að
auka traust manna til þingsins. Það
er engu líkara en komið sé fram við
kjósendur eins og kjána. Ég spyr hvort
þetta geti versnað. Hvernig á þing-
ið og stjórnvöld að taka á alvarleg-
um vandamálum, eins og endurreisn
gjaldmiðils eða niðurskurði í velferð-
arkerfinu, þegar kjósendur treysta
ekki lengur gjörðum og ákvörðunum
þingmanna og ríkisstjórnar?“
Vondir siðir íslenskra stjórnmála
Baldur segir að vinnubrögð stjórn-
valda séu varla til fyrirmyndar. „Við
lesum breytingar á stefnu í heilbrigðis-
málum út úr fjárlagafrumvarpinu án
þess að opinber umræða hafi farið
fram um pólitíska stefnumótun í heil-
brigðismálum áður en frumvarpið
var lagt fram. Þegar fólk les um þess-
ar breytingar í fjárlagafrumvarpinu án
þess að málin hafi verið kynnt er ekki
nema von að það rísi upp. Þetta eru
afleit vinnubrögð og ekki til þess fall-
in að auka traust og trúverðugleika.
Það virðist enn ríkja það viðhorf með-
al kjörinna fulltrúa að hægt sé að sitja
óþægindin af sér. Menn gátu þetta fyr-
ir hrun en þetta er liðin tíð. Ég held
satt best að segja að þetta breytist ekki
að marki nema með meiri endurnýj-
un á Alþingi og með endurskoðun á
vinnubrögðum stjórnmálaflokkanna
og aðferðum við að velja frambjóð-
endur. Þarna er við flokkakerfið að
sakast og þá stjórnmálasiðmenningu
sem það hefur leitt af sér.“
Endurreisn trúnaðar er mikil-
vægust
Það hlýtur að teljast mikið áhyggjuefni
ef aðeins um 3 prósent landsmanna
bera mikið traust til banka og annarra
fjármálastofnana í landinu. Vantraust-
ið er nánast sýnilegt í fjölmiðlum og
netheimum og þjóðmálaumræðunni
allri þessa dagana. Fjöldamótmælin
fyrir framan Alþingishúsið í byrj-
un mánaðarins endurspegla reiði og
skort á trausti almennings til Alþingis,
ríkisstjórnarinnar og bankanna.
Göran Lind, ráðgjafi yfirstjórnar
sænska seðlabankans, sagði í viðtali
við DV fyrir skemmstu að mikilvægast
af öllu væri að endurheimta trúnað
og traust til bankanna í kjölfar hruns
og kreppu. Sjálfur vann hann við að
endurreisa sænska bankakerfið eftir
alvarlega kreppu í byrjun tíunda ára-
tugarins. „Kenning mín er sú að það
mikilvægasta sem gera þurfi í banka-
kreppu sé að endurreisa trúnaðinn og
traustið til bankanna. Ég á þá við til-
trú á fjármálakerfið í heild því ef trún-
aðartraustið er ekki fyrir hendi virkar
ekki bankakerfið. Ef trúnaðurinn og
traustið er ekki fyrir hendi tekur fyrir
innlán og útlán og efnahagsstarfsem-
in lognast út af,“ sagði Göran í við-
talinu.
Lög og regla
Athyglisvert er að traust sem borgar-
arnir bera til lögreglunnar eykst. Þótt
fyrirvara þurfi að hafa í samanburði
á könnunum Capacent frá 2002 og
MMR nú gefa þær vísbendingar um
að traust, sem menn bera til lögregl-
unnar, hafi aukist um allt að 10 pró-
sentustig. Skýringarnar á þessu geta
verið margvíslegar. Vel er hugsan-
legt að tiltölulega hófsöm framganga
hennar í mótmælum mánuðina eftir
bankahrunið hafi aukið traustið. Ör-
yggisleysi samfara kreppunni verð-
ur hugsanlega einnig til þess að al-
menningur reiði sig meira á verði
laganna en áður.
Óöryggi samfara atvinnuleysi
er samfélagsmein sem varla hefur
enn náð að grafa um sig hér á landi
vegna þess hversu hátt atvinnustig-
ið er hér alla jafnan og atvinnuleysi
lítið. En vel er þekkt víða um lönd
að fólk sem býr við langvarandi at-
vinnuleysi finni vonbrigðum sínum
farveg með þátttöku í stjórnmála-
samtökum á útjaðri samfélagsins
sem ekki útvegar þeim tækifæri til
að afla lífsviðurværis með mann-
legri reisn.
Með skírskotun til stækkandi
hóps atvinnulausra og veikara ráðn-
ingarsambands við atvinnurekendur
verður undirgefni og hollusta einnig
meiri meðal þeirra sem halda störf-
um, sagði franski fræðimaðurinn
Pierre Bourdieu eitt sinn. Ekki er
hægt að útiloka að þeir sem halda
stöðu sinni og sýna um leið meiri
hollustu ýti undir viðhorf um gildi
laga og reglu. Það er einnig athyglis-
vert það sjónarmið að atvinnulaus-
um manni hætti við að einangrast.
„Hann býr við einsemd og á erfitt
með að sýna samstarfsvilja eða sam-
stöðu með öðrum,“ segir Bourdieu.
Hafi hann rétt fyrir sér er ekki fráleitt
að ætla að stækkandi hópur atvinnu-
lausra stilli sér ekki endilega ógnandi
framan við brynvarða lögregluþjóna.
Dæmi úr HáskóLa ÍsLanDs
Háskóli Íslands hefur um áratugaskeið notið
trausts landsmanna og virðingar. Skýringar
á þverrandi tiltrú og trausti, sem borið er til
skólans, kann að eiga sér rætur í bankahruninu
haustið 2008. Tjón skólans í þessu efni er
nokkurt en nærri 45 þúsund færri kjósendur
treysta skólanum vel nú en í Capacentkönnun
sem gerð var árið 2002. Vel er hugsanlegt að
fjöldi manns telji að skólinn og starfsmenn hans
hafi sofið á verðinum eins og aðrir og ekki haft
döngun í sér til þess að stíga fram og vara við.
Þetta á þó varla við um alla starfsmenn skólans.
Þá er ekki loku fyrir það skotið að sofandaháttur og hjarðhegðun hafi gripið um
sig í skjóli stækkandi banka sem örlátir voru á fé til rannsókna eða til að styðja við
einstaka kennara- eða rannsóknastöður við skólann.
Traust til háskóla hvílir meðal annars á ímynd um fræðilegan aga og framsækni
sem sérhver menntastofnun sækist eftir að öðlast og er þess skemmst að minnast
að Kristín Ingólfsdóttir rektor og yfirstjórn skólans höfðu að sérstöku markmiði að
gera skólann einn af 100 bestu háskólum heims.
Kröfur eru því gerðar til kennara og nemenda HÍ í þessum efnum. Hægt er til að
mynda að reka nemendur fyrir ritstuld samkvæmt reglum stjórnmálafræðideildar-
innar og eiga slík viðurlög sér stoð í lögum um opinbera háskóla frá árinu 2008.
Í janúar á þessu ári var samþykkt eftirfarandi á deildarfundi: „Stjórnmálafræðideild
telur óráðvendni í námi mjög alvarlega. Þar er meðal annars – en ekki eingöngu
– átt við ritstuld, falsanir af öllu tagi, notkun og kynningu á verkefnum eða vinnu
annarra eins og hún væri manns eigin og allar tilraunir til að hafa rangt við á
prófum. Forseti Félagsvísindasviðs getur ákveðið að í slíkum málum sé beitt
ströngum viðurlögum...“ Viðurlög geta samkvæmt lögum um opninbera háskóla
falist í áminningu eða brottrekstri eins og áður segir.
Innan stjórnmálafræðideildar viðgengst þó að Hannes Hólmsteinn Gissurarson
stjórnmálafræðiprófessor kenni nemendum, sem hlýta eiga framangreindum
reglum, skyldunámskeið þrátt fyrir að hafa verið dæmdur fyrir stórfelld brot gegn
höfundarrétti að verkum Halldórs Laxness. Þann 13. mars árið 2008 var Hannes
Hólmsteinn í Hæstarétti dæmdur fyrir að hafa brotið með fébótaskyldum hætti
gegn höfundarrétti að verkum skáldsins. Fyrir Hæstarétti byggði áfrýjandi á því
að ef litið væri til allra tilvikanna hefði prófessorinn nýtt sér 320 síður úr verkum
Halldórs Laxness og var því ekki mótmælt. Áfrýjanda voru dæmdar 1,5 milljónir
króna í fébætur og þurfti Hannes Hólmsteinn að greiða samtals 1,6 milljónir króna
að auki í málskostnað á báðum dómstigum.
Ólíklegt verður að telja að dómurinn yfir prófessornum og viðbrögin við
honum hafi orðið til þess að auka traust almennings til HÍ þótt ekki verði fullyrt að
þverrandi traust til skólans megi einvörðungu rekja til þessa máls.
Hverjar eru fyrirmyndirnar?
Hvernig á þing-ið og stjórnvöld
að taka á alvarlegum
vandamálum, eins og
endurreisn gjaldmiðils
eða niðurskurði í velferð-
arkerfinu, þegar kjós-
endur treysta ekki lengur
gjörðum og ákvörðun-
um þingmanna og ríkis-
stjórnar?