Dagblaðið Vísir - DV - 19.08.2014, Blaðsíða 10

Vikublað 19.–21. ágúst 201410 Fréttir
Þ
etta svæði mun verða eins
og einn stór fjörður ef það
gýs og öflugt flóð mynd-
ast,“ segir fjölmiðlamaður-
inn Ómar Ragnarsson um
þær aðstæður sem gætu skapast ef
gos fer af stað í Bárðarbungu eða
nærliggjandi eldstöðvum. „Myndin
sýnir svæðið milli Dyngjujökuls og
Öskju. Í baksýn er Trölladyngja og
Dyngjuháls vinstra megin við hana,“
segir Ómar á leið upp í flugvél á leið
á svæðið. Á bloggi sínu segir Ómar
að hamfarahlaup undan Dyngju-
jökli, sem sýndur er á myndinni,
gæti haft gríðarleg áhrif á svæð-
inu. „Svonefndar Jökulsárflæður
liggja alveg opin fyrir þeim og allt
flatlendið sunnan við Öskju. Hlaup
gæti meira að segja flætt yfir Herðu-
breiðarlindir og um Krepputungu.
Engin reynsla er frá sögulegum
tíma af því hvernig stórhlaup undan
Dyngjujökli hegða sér, og lítil eldgos
á þessu svæði gætu ýmist hafa far-
ið alveg framhjá fólki fyrr á öldum
vegna þess hve afskekkt það er, eða
þá að ekki hefur þótt ástæða til að
færa neitt um þau í annála.“
Gríðarstór eldstöð
„Bárðarbunga og eldstöðvakerf-
ið sem henni tengist, sem nær út
í Veiðivötn og langt norður fyr-
ir Vatnajökul, er eitt virkasta eld-
stöðvakerfi landsins. Og er ásamt
Kötlukerfinu, eða Kötlu, Grímsvötn-
um og Heklu svona mikilvirkasta
eldstöð landsins,“ segir Magnús
Tumi Guðmundsson, jarðeðlis-
fræðingur og prófessor við Háskóla
Íslands.
Magnús segir að gos í Bárðar-
bungu hafi verið óregluleg. Tvö lítil
gos voru á tuttugustu öldinni. „Síð-
an var veruleg hrina á átjándu öld;
þá kom goshrina sem stóð í dálítinn
tíma. Þá varð líka dálítið gjóskugos.
Síðan ef við förum lengra aftur þá
hafa orðið mjög stór gos, en þau eru
annars staðar, nærri Veiðivötnum,“
segir Magnús. „Þegar þetta er tek-
ið saman þá er Bárðarbunga með-
al þeirra eldstöðva sem eru hvað
virkastar.“
Getur endað án eldgoss
„Það er kvika sem brýst inn úr
Bárðarbungu sjálfri og leitar inn í
jarðskorpuna til norðurs og aust-
ur. Enn sem komið er þá hafa þess-
ir skjálftar verið á fimm til tíu kíló-
metra dýpi, og ekki merki um að
kvika sé að brjótast upp. Og þetta
getur alveg endað án þess að það
verði eldgos. En svona mikil virkni
getur vel leitt til eldgoss,“ segir
Magnús.
Magnú segir líklegt að gos myndi
koma undir Vatnajökli, en gjósi það
ekki undir jökli þá sé ekki um hættu-
legt gos að ræða. „Það er líklegast
að það gjósi undir jökli. Þá byrjar
gosið á því að bræða mikið af vatni
og þá kemur jökulhlaup. Líklegast
er að það komi jökulhlaup í Jökulsá
á Fjöllum. Þegar gosið brýst svo upp
úr jöklinum þá verður það sem við
köllum sprengigos, þá tvístrast gos-
efnið í fínan salla, og hann berst út
í loftið sem fín gjóska og getur far-
ið víða. Það er svipuð gerð af gosum
og varð í Grímsvötnum.“
Aðspurður segir hann að menn
viti það með fremur skömmum fyr-
irvara, ef gos myndi hefjast. „Þá má
reikna með því að menn sæju það
þegar skjálftum fer að fækka og
órói vex. Það verður fyrst og fremst
órói, sem er samfelldur titringur,
þá er það merki um að gos sé haf-
ið. Það er ekki víst að menn myndu
geta áttað sig á því áður en gosið
hefst að það sé að fara að gjósa, en
menn ættu að sjá byrjun gossins,“
segir Magnús. „Viðvörun um að gos
sé að hefjast gæti borist um það bil
klukkustund áður en það kemur
upp á jökulinn.“
Möttulstrókurinn undir Íslandi
Kerfið sem tengist Bárðarbungu er
í miðjum svokölluðum möttulstrók
sem er undir Íslandi. Möttulstrók-
urinn er einn af öflugustu möttul-
strókum jarðarinnar og er um tvö
hundruð kílómetrar í þvermáli. Lík-
legt er að þessi stóri möttulstrókur
nái 2.900 kílómetra niður að mörk-
um möttuls og kjarna jarðarinn-
ar. Efnið í möttulstróknum er um
300°C heitara en efnið umhverf-
is, að því er segir í umfjöllun Vís-
indavefsins um málið; „þannig að
bergkvikumyndun í möttulstrókn-
um vegna bráðnunar er fimm sinn-
um meiri en úr „venjulegu“ mött-
ulefni: Basaltlagið á Íslandi er um
30 km þykkt en á hafsbotninum 6–7
kílómetrar“. Möttulstrókar líkt og
sá sem er undir Íslandi eru nokkuð
rótfastir, ólíkt jarðflekunum, og er
jarðflekinn sem er nú yfir stróknum
hægt og bítandi að hreyfast í norð-
vesturátt. n
„Verður eins og fjörður“
n Gríðarlegt flóð gæti komið undan Dyngjujökli n Einn af öflugustu möttulstrókum jarðar
H
eimir Gestur Valdimars-
son, skálavörður í Herðu-
breiðarlindum, segir
ákveðna spennu vera í loft-
inu vegna ólgu í Bárðarbungu en
ferðamenn virði þó viðvaranir al-
mannavarna. Hann er nú stadd-
ur í skálanum Dreka við Drekagil
í Dyngjufjöllum. „Við erum hérna
tveir skálaverðir fyrir Ferðafélag
Akureyrar. Vanalega skiptumst við
á að vera niðri í Lindum og hér en
núna erum við bæði komin hérna í
Dreka,“ segir hann.
„Það er alveg búið að rýma
svæðið. Þar eru hvorki túristar né
skálaverðir, nema þá í leyfisleysi,
sem væri mjög heimskulegt,“ seg-
ir hann. Heimir Gestur segist sjálf-
ur ekki hafa tekið eftir neinni jarð-
virkni. „Maður finnur ekki fyrir því
við Herðubreiðarlindir. Eina sem
gæti verið er að jökulsáin er búin að
flæða upp á veginn og var farið að
aukast yfir veginn þegar við vorum
að rýma. Það þarf ekki endilega að
tengjast jarðskjálftavirkni. Það hef-
ur verið vesen á henni í gegnum
árin,“ segir Heimir Gestur.
Hann segir að margir ferða-
menn hafi átt bókað í skála. „Út af
þessu óvissuástandi erum við ekk-
ert að hræða túristana. Upplýs-
ingaflæði hefur verið mjög gott.
Hér eru allir mjög vel upplýstir
um ástandið,“ segir Heimir Gestur
en hann telur að ekki hafi margir
ferðamenn verið á svæðinu þegar
þurfti að rýma. „Það voru einhver
tvö, þrjú tjöld og kannski fjórar
manneskjur í skálanum. Sem bet-
ur fer voru ekki það margir.“ Hann
telur mjög ólíklegt að mögulegir
ferðamenn sem hafi verið í óleyfi
séu enn á svæðinu. „Við gerðum
okkur ferð þangað og hálendisvakt-
in líka. Það er búið að loka öllum
vegum kirfilega. Fólk virðir þetta.
Það er samt mikil spenna í loftinu
þannig að fólk tekur þátt í þess-
um aðgerðum.“ Heimir Gestur tel-
ur að ef verði úr jökulhlaupi líkt og
jarðvísindamenn hafa spáð um þá
myndu lindirnar hverfa. n
hjalmar@dv.is
„Mikil spenna í loftinu“
Skálavörður í Herðubreiðarlindum telur svæðið mannlaust
Dyngjujökull og Jökulsá
á Fjöllum Stærstur hluti
þessa svæðis gæti farið á flot
en Ómar telur jafnvel líklegt að
Herðubreiðarlindir gætu farið
undir vatn. MynD ÓMar raGnarsson
Ómar ragnarsson Sennilega fáir ef
einhverjir Íslendingar sem hafa myndað
náttúruhamfarir á Íslandi af meiri eldmóð
en Ómar. MynD siGtryGGur ari
Magnús tumi jarðeðlisfræðingur og
prófessor við Háskóla Íslands.
Ásgeir Jónsson
símon Örn reynisson
asgeir@dv.is / simon@dv.is
„Hlaup gæti meira
að segja flætt
yfir Herðubreiðarlindir