Dagblaðið Vísir - DV - 19.08.2014, Blaðsíða 18

Vikublað 19.–21. ágúst 201418 Fréttir Erlent
E
bólufaraldurinn í sem hófst
í Vestur-Afríku í mars er sá
versti frá upphafi. Síðan þá
hafa rúmlega 1.800 manns
greinst með veiruna og af
þeim hafa rétt rúmlega þúsund lát-
ist. Ekkert lát virðist vera á útbreiðslu
sjúkdómsins og telja margir sér-
fræðingar að mun fleiri muni koma
til með að liggja í valnum og að sjúk-
dómurinn muni breiðast út fyrir Afr-
íku áður en langt um líður.
En fróðlegt er að skoða upp-
runa sjúkdómsins, hvers eðlis hann
er, hvaða meðferðarúrræði eru til
og hvernig yfirvöld ætla að takast á
við þennan stærsta Ebólufaraldur
sögunnar sem nú geisar.
Var grunlaus um hættuna
Árið 1976 var 27 ára Belgi, Peter Piot,
við vinnu á rannsóknarstofnun í
hitabeltissjúkdómum í Antwerpen,
þegar honum barst einkennileg
sending. Sendingin var hitabrúsi,
sem í voru tvö hylki með blóðsýn-
um, ásamt ísmolum. Sendingin kom
frá samlanda Piots, sem var þá starf-
andi sem læknir í Afríkuríkinu Zaír,
sem heitir í dag Lýðveldið Kongó.
Með brúsanum fylgdi orðsending frá
lækninum sem sagði að blóðið væri
úr belgískri nunnu sem bjó á svæð-
inu, sem hefði veikst af dularfullum
sjúkdómi sem hann gæti ekki greint.
Óhefðbundin veira
Hylkin með blóðinu voru flutt með
farþegaflugi í handfarangri og þegar
þau bárust Piot hafði annað þeirra
brotnað og hafði blóðið lekið úr
því. Piot, sem hafði engan grun um
hversu hættulegan sjúkdóm hann
var að handleika, tók hitt hylk-
ið og setti sýni undir smásjá. Það
sem hann sá þegar hann leit í smá-
sjána kom honum á óvart. Risavaxin
hlutur (í það minnsta á veiruskala),
sem líktist einna helst ormi, blasti
við honum. Veiran var ólík flestum
öðrum vírusum sem hann hafði séð
áður, en líktist þó einna helst svoköll-
uðum Marburg-vírus, sem herjaði á
fjölda fólks seint á sjöunda áratugn-
um, meðal annars í borgunum Mar-
burg og Frankfurt. Marburg-vírus-
inn var talinn hafa smitast í menn frá
öpum sem fluttir voru á rannsóknar-
stofu í Þýskalandi frá Úganda.
Áin Ebola
Eftir uppgötvunina hefur Piot sagt
að hann hefði fundið fyrir spennu;
hann hafði uppgötvað eitthvað
nýtt. Tveimur vikum síðar var hann
mættur til Kinshasa, höfuðborgar
Kongó, og hóf rannsóknir á sjúk-
dómnum dularfulla, sem síðar fékk
heitið Ebóla og var nefndur eftir ná-
lægri á. Piot sagði í viðtali hjá BBC
að hræðsla við sjúkdóminn hafi ver-
ið áberandi. Til að mynda stöðvuðu
flugmennirnir sem lentu með Piot
á flugvellinum í Kongó ekki hreyfla
vélarinnar þegar þeir hleyptu hon-
um út. „Þegar þeir fóru kölluðu þeir
„Adieu.“ Frakkar segja oftast „au
revoir,“ sem þýðir sjáumst síðar, en
þegar þeir segja „adieu“ er það eins
og að segja „ég sé þig aldrei aftur,“
sagði Piot. Síðan þá hefur Piot með-
al annars fengist við rannsóknir á
veirunni og hefur farið marga leið-
angra til Afríku í þeim tilgangi.
Hræðilegar afleiðingar
Síðan 1976 hafa nokkrir stofn-
ar Ebóluveiru fundist, sem all-
ir hafa það sameiginlegt að vera
mjög hættulegir og erfiðir meðferð-
ar. Einnig er erfitt að rannsaka sjúk-
dóminn og er hann til dæmis í fjórða
og jafnframt hæsta hættuflokki þegar
kemur að öryggisráðstöfunum sem
rannsóknarstofur þurfa að hafa til að
geta meðhöndlað hann. Til saman-
burðar má nefna að lifrarbólga A, B
og C eru í flokki tvö og HIV er í flokki
þrjú.
Ebóluveiran smitast milli manna
þegar þeir komast í snertingu við húð
eða líkamsvessa smitaðs einstak-
lings eða dýrs, til dæmis apa eða leð-
urblakna. Fólk getur einnig smitast
með því að komast í snertingu við
sýkt yfirborð hluta eða sprautunálar.
Ebóla smitast ekki gegn um loft, vatn
eða matvæli. Þá geta sýktir einstak-
lingar sem sýna engin einkenni ekki
smitað aðra.
Þegar einstaklingur smitast
minna einkennin fyrst um sinn helst
á flensu eða kvef. Einkennin koma
fram 2–21 degi eftir smit. Viðkom-
andi getur fengið háan hita, höfuð-
verk, liðverki, eymsli í hálsi, maga-
verk og gæti misst matarlyst. Þegar
lengra líður frá því að viðkomandi
smitast geta alvarlegri einkenni gert
vart við sig, til að mynda innvortis
blæðingar. Þá getur einnig blætt úr
eyrum, augum og nefi. Einnig hósta
sumir upp blóði eða fá blóðugan
niðurgang.
Ebóla er mjög skæður sjúkdóm-
ur og getur valdið dauða í mjög stór-
um hluta tilfella, eða allt frá 50–90%.
Engin sérstök lyf eru til við sjúk-
dómnum og ekkert bóluefni er enn
til við veirunni. Meðferð felst einna
helst í því að forða líkamanum frá of-
þornun.
Faraldurinn í ár sá skæðasti
Sem fyrr segir er faraldurinn sem
geisar nú í Vestur-Afríku sá lang-
skæðasti frá því að sjúkdómurinn
var uppgötvaður fyrir tæpum fjórum
áratugum. Í þeim faraldri létust 280
manns af þeim 318 sem greindust
með sjúkdóminn. Aðrir skæðir far-
aldrar hafa skotið upp kollinum síð-
an, til dæmis árið 1995 þegar 254 lét-
ust í Kongó og árið 2000 létust 224 í
Úganda.
Búið er að rekja uppruna far-
aldursins í ár til tveggja ára drengs
sem bjó í litlu þorpi í suðaustur-
hluta Gíneu. Faraldurinn er nú bú-
inn að dreifa sér til Líberíu og Síerra
Leóne. Þá hafa sýktir einstaklingar
einnig látist af völdum sjúkdóms-
ins á Spáni og Sádi-Arabíu, en þeir
voru fluttir til heimalands síns eftir
að hafa sýkst í Afríku.
Það sem gerir tilfellin í ár sérstök
er sú staðreynd að oftast smitast
nokkrir tugir einstaklinga á tveggja
til þriggja vikna tímabili og eftir það
dalar smittíðnin.
Einn læknir sagði í viðtali við fjöl-
miðla að yfirvöld hafi verið sofandi á
verðinum í þetta skiptið og því hafi
sjúkdómurinn grasserað og dreift
sér það mikið að erfitt hefur reynst
að ná tökum á honum. „Þetta er
eins og að reyna að skipta um dekk
í miðjum fellibyl,“ sagði læknirinn.
Heilbrigðisstofnun Bandaríkj-
anna líkir baráttunni við að slökkva
eld. Ef ekki er slökkt í hverri einustu
glæðu eru líkur á að hann blossi upp
aftur.
Óþarfi að óttast smit
Þó að faraldurinn berist fremur
hratt milli manna í Vestur-Afríku
eru litlar líkur á að Íslendingar eða
vel flestir Vesturlandabúar þurfi að
óttast víðfeðman faraldur.
Bandaríski læknirinn Scott Gott-
lieb er pistlahöfundur fyrir tímaritið
Forbes. Hann skrifaði á dögunum
grein um hvaða áhrif það hefði ef
smit greindist á bandarískri grund.
Hann segir að skelfing og ótti munu
að öllum líkindum grípa samlanda
sína. En hann segir jafnframt að það
verði auðvelt að halda smiti í skefj-
um og nefnir hann nokkra þætti
sem því valda. Í fyrsta lagi er auðvelt
að greina einstaklinga sem eru byrj-
aðir að sýna einkenni og einangra
þá ef þeir eru smitaðir. Einnig eru
innviðir heilbrigðiskerfis Bandaríkj-
anna og annarra Vesturlanda bet-
ur í stakk búnir til að takast á við
svona faraldur heldur en vel flest
Afríkuríki. n
Jón Steinar Sandholt
jonsteinar@dv.is
Ebóluveiran mis­
kunnarlaus böðull
n Ebóluveiran hefur dregið rúmlega 1.500 manns til dauða frá því hún var uppgötvuð árið 1976
„Þetta er eins
og að reyna
að skipta um dekk í
miðjum fellibyl
Mikill við-
búnaður Þeir
sem vinna við
rannsóknir á
Ebóluveirunni
þurfa að gæta
ítrustu varkárni
Veiran Ebóluveiran er ófrýnileg. Hún er
mjög stór sé miðað við aðrar veirur.
Hræðilegar afleiðingar Veiran herjar á
frumur líkamans og veldur miklum blæðing-
um hjá sýktum einstaklingum.
Hert landamæraeftirlit Landamæravörður í Nígeríu mælir komufarþega með innrauð-
um hitamæli.
Piot á vettvangi Peter Piot ferðaðist að miðju stormsins í Kongó og rannsakaði dular-
fulla sjúkdóminn, sem síðar fékk heitið Ebóla.