Hagskýrslur um landbúnað - 01.01.1953, Síða 45

Búnaðarskýrslur 1951
43*
þá með þeim hætti, sem nú er niður lagður: grasrótin var rist ofan
af þúfunum með „undirristuspaða“, síðan var flagið oftast stungið upp
með reku, moldin mulin og jöfnuð, áburði ekið í flagið og það að lok-
um þakið með grasrótartorfum (,,þökunum“), sem ofan af höfðu verið
ristar. Þeir, sem meira kunnu fyrir sér og betri aðstöðu höfðu, plægðu
flögin og herfuðu með plóg og herfi, sem hestar drógu. Þessi aðferð
við sléttun túnanna var svo seinvirk, að furðu gegnir, hverju menn
komu í verk. Eftir 1920 var nokkuð almennt tekið að plægja og herfa
þýfða jörð, án þess að rista grasrótina ofan af, og á nokkrum stöðum
voru notaðir við þetta stórvirkir tætarar, knúðir hreyflum, svokallaðir
„þúfnabanar“. I fyrstu var nokkuð algengt að láta flögin gróa upp af
þeim grasrótartætlum, er í þeim voru, og voru þetta kallaðar græði-
sléttur, en einnig var sá háttur hafður víða, að sá grasfræi í flögin
(sáðslétta), og varð það ráðandi eftir fá ár. í 6. yfirlili sést ekki sundur-
greining þaksléttu, græðisléttu og sáðsléttu fyrr en 1931, og stafar það
af því einu, livernig úttekt jarðabótanna var hagað. Nýrækt túna er
ekki talin sér fyrr en 1911, en áður hafði hún verið talin með túna-
sléttum. Voru og lengi óglögg mörk þar á milli, því að „nýræktin" var
í fyrstu mest í túnjöðrum. Þar sem tún voru vel á borin, færðist tún-
gróðurinn út á jöðrum þeirra, og þegar hann hafði fengið þar yfir-
hönd, var jaðarinn sléttaður með þeirri aðferð, er þá var venjulegust:
grassvörðurinn ristur ofan af, flagið sléttað og þakið aftur með gras-
sverðinum. Meðan þessi útfærsla túnanna var algengust, mátti við því
búast, að liægt gengi nýræktin. Fer hennar fyrst verulega að gæta,
þegar sáðsléttan verður algeng. Frá 1911 til 1935 er með „nýræktinni“
talið það land, sem gert var að túni „óbylt“, þ. e. grundir og annað
slétt land, sem á var borið, þar til í það var kominn túngróður. Þessi
útfærsla túnanna hefur ekki verið mæld og metin fyrr eða síðar, en
hefur vitanlega alltaf átt sér stað þar, sem alúð hefur verið lögð við
að bera á jörð.
Eins og 6. yfirlit sýnir, hefur nýrækt túna farið vaxandi jafnt og
stöðugt síðan ófriðnum siðari lauk, og verið mest hin síðustu árin.
6. yfirlit ber með sér, að á árunum 1911—1950 hafa 24 836 ha
verið mældir sem nýrækt eða sem viðbót við það tún, er til var áður.
En ekki er þar með sagt, að túnaukinn hafi raunverulega numið
þessu, það sem af er öldinni. Er það hvort tveggja, að hér er eigi talin
nokkur útgræðsla túna, „óbylt“, er orðið hefur fyrir 1911 og eftir 1935,
og að ekki er frá dregið það tún, er fallið hefur úr rækt, en það mun
vera orðið allmikið samanlagt á þeim jörðum, er fallið hafa úr byggð.
Til er það að vísu, að túnum sumra þeirra jarða hafi verið vel við
haldið, en hitt er algengara, að þau hafa fallið í órækt, að nokkru eða
öllu leyti. — Samkvæmt yfirlitinu hafa verið sléttaðir í túni 14 831 lia
1901—50, en til mun það vera, að sami túnbletturinn hafi verið slétt-
aður tvisvar á þessari hálfu öld. Eigi er vitað, live milcið hefur verið