Dagblaðið Vísir - DV - 08.08.2008, Qupperneq 14

föstudagur 8. ágúst 200814 Helgarblað DV
Vilmundur gjörbreytti viðtalsþátt-
um við stjórnmálamenn og hátt-
setta embættismenn í útvarpi og
sjónvarpi, innleiddi rannsóknar-
blaðamennsku sem ritstjóri Al-
þýðublaðsins, stofnandi Nýs lands
og hvatamaður að stofnun Helg-
arpóstsins og innleiddi ýmsar nýj-
ungar í prófkjörsslag og kosninga-
baráttu.
Vilmundur var feikilega afkasta-
mikill stjórnmálaskýrandi, hafði
mikil áhrif á endurmótun jafnað-
arstefnunnar hér á landi sem um
margt var stöðnuð í hans tíð og
hann átti meiri þátt í því en nokk-
ur annar einn einstaklingur að gera
jafnaðarstefnuna aftur að hugsjón
ungs fólks, eftir að marxistar höfðu
rakkað hana niður, og síðar ungir
frjálshyggjumenn.
Skin og skúrir í
Alþýðuflokknum
Sem stjórnmálamaður var Vil-
mundur fyrst og síðast krossfari
gegn spillingu og misbeitingu valds.
Hann var oft nefndur „hægri krati“
enda gagnrýndi hann staðnaða og
að mörgu leyti lokaða verkalýðs-
hreyfingu, talaði fyrir aukinni sam-
keppni á ýmsum sviðum og var
hlynntur Viðreisnarstjórn. Er hann
komst á þing, 1978, fór Alþýðu-
flokkurinn úr 9,1 prósents fylgi á
landsvísu upp í 22 prósent sem var
stærsti kosningasigur í sögu flokks-
ins. Vilmundi var að verulegu leyti
þakkaður sá sigur.
Vilmundur var mjög ósáttur við
myndun vinstri stjórnar Ólafs Jó-
hannessonar vorið 1978 og átti sinn
þátt í að sprengja þá stjórn haustið
1979. Í minnihlutastjórn Alþýðu-
flokksins sem Sjálfstæðisflokkurinn
varði falli, frá því í október 1979 og
fram í febrúar 1980 var Vilmundur
dóms-, kirkju- og menntamálaráð-
herra.
Hann ritstýrði Alþýðublaðinu
sumarið 1981 er ritstjórinn, Jón
Baldvin, var í sumarfríi, gagnrýndi
þar harkalega verkalýðsforystuna og
lenti í kjölfarið í Alþýðuflokksdeil-
unni við ýmsa eigin flokksmenn. Í
kjölfarið fékk Vilmundur á sig dylgj-
ur flokksformannsins um geðheilsu
sína og hann féll í varaformanns-
kjöri Alþýðuflokksins gegn Magn-
úsi Magnússyni 1980 og 1982.
Vilmundur gekk úr Alþýðu-
flokknum í nóvember 1982 og
stofnaði skömmu síðar Bandalag
jafnaðarmanna í ársbyrjun 1983. Í
alþingiskosningunum 1983 bauð
Bandalagið fram í öllum kjördæm-
um og fékk fjóra þingmenn. Vil-
mundur varð fyrir miklum von-
brigðum með þau úrslit og taldi að
tilraun sín hefði mistekist. Hann féll
fyrir eigin hendi þann 19. júní það
ár.
Vægðarlaus en viðkvæmur
Sviplegt fráfall Vilmundar var
reiðarslag í íslensku samfélagi og
náði langt út fyrir raðir ættingja hans
og ástvina, félaga og samflokks-
manna. Engu var líkara en samviska
þjóðarinnar hefði fallið frá. Hann
hafði að vísu reitt ýmsa til reiði með
ræðum sínum og skrifum og fram-
kallað svitadropa á enni stjórn-
málamanna og embættismanna í
óhefðbundnum spurningarþáttum
sjónvarpsins. En flestum var ljóst
að Vilmundur var vænn drengur og
viðkvæm sál, þó hann væri ör og af-
dráttarlaus í framkomu. Hann var
feikilega ritfær, ágætur ræðumaður,
bjó yfir óvenju víðtækri þekkingu á
samtíð og sögu og fylgdi öllum sín-
um málum eftir af miklum sann-
færingarkrafti. Hann hafði sterka
nærveru, var feikilega skemmtileg-
ur í góðra vina hópi og ágætis skák-
maður. Þá var hann prýðilegt skáld
og gaf út ljóðabækurnar Myndir og
ljóðbrot, 1970, og Ljóð, 1980.
Fjölskylduhagir
Segja má að öll fjölskylda Vil-
mundar hafi verið þjóðfræg. Faðir
hans, Gylfi Þ. Gíslason, hafði verið
prófessor í hagfræði við viðskipta-
fræðideild Háskóla Íslands, alþing-
ismaður, viðskipta- og mennta-
málaráðherra frá 1956 og síðan
allan Viðreisnartímann og formað-
ur Alþýðuflokksins. Föðurbróðir
Vilmundar var Vilhjálmur sem lengi
var útvarpsstjóri, faðir Þórs dómara
og Auðar Eirar sóknarprests. Guð-
rún, móðir Vilmundar, var dóttir
Vilmundar Jónssonar sem á sínum
tíma var einn áhrifamesti þingmað-
ur Alþýðuflokksins og var síðar lengi
landlæknir. Þá var Þorsteinn, bróð-
ir hans, þekktur heimspekiprófess-
or, skáld, tónskáld og afkastamik-
ill þýðandi, og Þorvaldur, sem einn
er á lífi bræðranna, er þekktur hag-
fræðiprófessor og höfundur greina
og rita um þjóðmál og hagfræði.
Vilmundur kvæntist Valgerði
Bjarnadóttur árið 1970. Valgerður
er varaþingmaður Samfylkingar-
innar. Hún er systir Björns Bjarna-
sonar dómsmálaráðherra og dóttir
Bjarna Benediktssonar forsætisráð-
herra. Hjónaband þeirra Vilmund-
ar var umtalað á sínum tíma enda
voru þau börn flokksformanna
þeirra flokka sem þá stóðu að Við-
reisnarstjórninni.
Vilmundur og Valgerður eign-
uðust soninn Benedikt árið 1966,
en hann fórst með afa sínum og
ömmu er forsætisráðherrabústað-
urinn brann á Þingvöllum 1970.
Vilmundur og Valgerður eignuðust
annan son 1973 sem lést sama dag.
Þá eignuðust þau dótturina Guð-
rúnu 1974, dótturina Nönnu Sigríði
sem lést fárra mánaða og soninn
Baldur Hrafn.
Uppvöxtur og æskuvinir
Vilmundur var alinn upp í einum
af prófessorsbústöðunum á Aragöt-
unni, gekk í Melaskóla og Haga-
skóla, lauk stúdentsprófi frá MR,
BA-prófi í sagnfræði og bókmennta-
fræði við Háskólann í Manchest-
er 1971 og MA-prófi í sagnfræði
við Exeter háskólann 1973. Hann
fór gjarnan fremstur meðal jafn-
ingja í skólaklíkum í Hagaskóla og
MR en meðal helstu félaga hans frá
uppvaxtarárunum má nefna Hrafn
Gunnlaugsson kvikmyndagerðar-
mann, Ingólf Margeirsson, ritstjóra
og rithöfund, Leó Löve lögfræð-
ing, Þórarinn Eldjárn skáld, Pét-
ur Gunnarsson rithöfund, Hall-
dór Halldórsson ritstjóra og Sigurð
Pálsson skáld. Þá var hann einnig
góður vinur Guðrúnar Helgadóttur
rithöfundar og Vigdísar Finnboga-
dóttur, fyrrverandi forseta, svo ein-
hverjir sé nefndir.
Um Vilmund hafa verið skrifað-
ar tvær bækur: Við í Vesturbænum
eftir Leó Löve, og Löglegt en sið-
laust eftir Jón Orm Halldórsson. Þá
er að finna prýðilega grein um Vil-
mund á Wikipedia á netinu.
Ógleymanlegur
og engum líkur
Vilmundur Gylfason var án efa litríkasti, fjölmenntaðasti, umdeildasti og einn áhrifamesti stjórnmála-
maður og dagskrárgerðarmaður á sínum starfsferli sem þó spannaði ekki nema einn áratug, frá 1973 til
1983. Hann hafði án efa margvísleg áhrif á lagaumhverfi og samfélagsþróun sem þó áttu ekki eftir að sjá
dagsins ljós fyrr en eftir hans dag. Hann velti við steinum sem engum hafði komið til hugar að hrófla við
og gagnrýndi miskunnarlaust ógegnsætt samtryggingar-, fyrirgreiðslu- og tilskipunarkerfi hins hálflok-
aða samfélags okkar á áttunda áratugnum.
60 ár frá fæðingu Vilmundar gylfasonar
DV talaði við Jón Baldvin Hannibals-
son fyrrverandi samflokksmann Vil-
mundar og spurði hann um álit á þess-
um merka stjórnmálamanni. „Vimmi kom
eins og stormsveipur inn í íslenska pólitík
ungur að aldri. Frakkar myndu hafa kall-
að hann „l’infant terrible“. Hann féll ekki í
kramið. Hann fylgdi ekki reglunum. Sum-
ar hugmyndirnar voru róttækar. Stundum
sást hann ekki fyrir og skaut þá yfir mark-
ið. Eins og alþjóð veit féll hann frá á ung-
um aldri. Sumir segja að það hafi komið
í minn hlut að hrinda mörgu því í fram-
kvæmd sem Vilmundur hafði beitt sér fyr-
ir á sínum tíma. Ég er ekki frá því að það sé
nokkuð til í því,“ segir Jón Baldvin Hanni-
balsson um þennan samstarfsmann sinn í
pólitíkinni. jonbjarki@dv.is
Jón Baldvin Hannibalsson:
„Kom eins og stormsveipur
inn í íslensKa pólitíK’’
1948 Þann 7. ágúst fæddist Vilmundur og ólst upp í foreldrahúsum í einum af
prófessorsbústöðunum við aragötu í reykjavík.
1964 Hóf hann nám við Menntaskólann í reykjavík.
1967 Vilmundur varð Inspector scholae í Menntaskólanum í reykjavík.
1970 Vilmundur og Valgerður misstu son sinn, Benedikt, og Valgerður missti
báða foreldra sína, er forsætisráðherrabústaðurinn á Þingvöllum brann.
1970 Vilmundur gaf út ljóðabókina Myndir og ljóðbrot.
1973 útskrifaðist úr Exeter-háskóla á Englandi með M.a.-próf í sögu og
bókmenntum.
1973 Vilmundur og Valgerður eignuðust son sem lést sama dag.
1973 Vilmundur varð fréttamaður við fréttaskýringaþáttinn Landshorn í
sjónvarpinu sem ári seinna breyttist í Kastljós.
1975 gagnrýndi Matthías Mathiesen fyrir bíla sem hann hafði keypt áður en
gengið féll.
1975 Vilmundur og Valgerður Bjarnadóttir misstu þriðja barnið sitt, Nönnu
sigríði, nokkurra mánaða gamla.
1976 Vilmundur gagnrýndi Ólaf Jóhannesson fyrir að hafa áhrif á geirfinnsmálið.
1976 ritstjóri alþýðublaðsins og var það á sumrin til ársins 1981.
1977 Vilmundur náði kjöri í annað sæti lista alþýðuflokksins í reykjavík til
alþingiskosninga eftir prófkjör.
1978 Vilmundur kosinn á þing. alþýðuflokkurinn vann sinn stærsta kosningasig-
ur sem var að verulegu leyti Vilmundi að þakka.
1979 ríkisstjórnin féll um haustið og alþýðuflokkurinn tók að sér minnihluta-
stjórn.
1980 Vilmundur gaf út ljóðabókina Ljóð.
1980 Bauð sig fram til varaformanns en náði ekki kjöri.
1982 Bauð sig fram til varaformanns í alþýðuflokknum en náði ekki kjöri.
1983 stofnaði Bandalag jafnaðarmanna.
1983 Vilmundur lést þann 19. júní.
AtbUrðir úr líFi VilmUndAr
kjArtAn GUnnAr kjArtAnSSon
blaðamaður skrifar: kgk@dv.is
jonbjarki@dv.is