Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 15

79
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
matinn af þræðinum hélt hann sem
fastast í bitann.
Þegar þekking styðst við skilning
eru tilraunir eða þreifingar yfirleitt
óþarfar. Hins vegar er hægt að ná
árangri með því að þreifa sig áfram
án nokkurs skilnings á orsakasam-
hengi fyrirbæranna.c
Þeir Heinrich og Bugnyar vildu
fullvissa sig og aðra um að hrafnar-
nir hefðu þrátt fyrir allt ekki rekið
sig á það af tilviljun að hægt væri
að draga matarbita upp í áföngum.
Þeir breyttu því tilrauninni þannig
að hrafnarnir gátu sem fyrr dregið
matinn til sín í áföngum en við
aðstæður sem ætla mátti að stríddi
gegn „heilbrigðri skynsemi“ þessara
klóku fugla. Í nýju tilrauninni var
spottinn sem maturinn hékk í leidd-
ur yfir vírgrind niður á slána sem
hann var bundinn við og krummi
sat á (6. mynd).
Til þátttöku í tilrauninni völdust
„óreyndir“ hrafnar (sem ekki höfðu
lært að draga matinn upp í áföng-
um). Þeir sýndu matnum áhuga og
reyndu á ýmsa lund að nálgast hann,
en engum tókst að ná honum, þótt
til þess hefðu dugað jafn einfald-
ar og sams konar hreyfingar og í
fyrri tilrauninni. Ef árangur í henni
hefði náðst með tilviljunarkenndum
þreifingum hefði sá árangur verið
óháður því hvort toga þurfti upp
eða niður. Mismunurinn bendir til
þess að hrafnarnir prófi í huganum
ákveðnar aðgerðir og sjái útkomuna
fyrir sér.
SKELMAR Á SKÓLALÓÐ
Hverfum nú um stund frá Heinrich
og Bugnyar og hröfnum þeirra til
hjóna nokkurra, Nicola S. Clayton
og Nathan Emery. Þau starfa við
Cambridgeháskóla á Englandi og
rannsaka hátterni flórídaskaða6
(Aphelocoma coeruloscens, 7. mynd),
sem er amerískur frændi evrópska
skrækskaðans (Garrulus glandarius).
Nicola Clayton veitti þessum
fuglum fyrst athygli á útivistarsvæði
í Kaliforníuháskóla í Davis, þar sem
þeir stálu af stúdentum öllum matar-
leifum sem þeir komust yfir og grófu
megnið af þýfinu. Stundum komu
fuglarnir aftur, grófu upp feng sinn
og földu annars staðar. Clayton átt-
aði sig á því að þetta gerðu þeir því
aðeins að aðrir skaðar hefðu orðið
vitni að þjófnaðinum og urðuninni.
Síðan fylgdist hún með manni
sínum áfram með flóridasköðum.
Þau hjónin ólu þessa fugla heima í
Cambridge á Englandi og gerðu á
þeim ýmsar tilraunir. Í einni þeirra
settu þau á svið atvik þar sem einn
skaði komst yfir mat og flutti síðan
tvisvar, og var sinn skaðinn vitni að
flutningnum í hvort sinn. Í návist
vitnisins að síðari flutningnum lagði
þjófurinn sig fram um að flytja þýfið
sem laumulegast og fela það fyrir
keppinautnum eða hrekja hann burt,
en ef fyrra vitnið var eitt til staðar
hreyfði þjófsi ekki við fengnum, og
honum var greinilega ljóst að hann
einn vissi af felustaðnum. Af þessu
réðu hjónin að skaðarnir þekktu
félaga sína hvern frá öðrum.
Skaðarnir voru misleiknir og mis-
iðnir við að flytja feng sinn milli
staða. Þetta virðist fara eftir þjófs-
reynslu þeirra. Leiknir þjófar gátu
oftast falið feng sinn fyrir öðrum, en
„frómir“ fuglar sem hvorki höfðu
stolið frá mönnum né öðrum sköð-
um virtust ekki kunna að færa þýfið
á milli staða.
Clayton og Emery tóku eftir því
að skaðarnir reyndu að fela feng
sinn utan sjónlínu hugsanlegra
keppinauta. Þetta – og fleira – benti
til þess að fuglarnir gætu sett sig í
spor annarra skaða.
Hrekkjóttir hrafnar
Heinrich og Bugnyar tóku eftir sams
konar felu- og flutningstilburðum
hjá hröfnum. Ljóst er að þeir greina
ekki aðeins mun á öðrum hröfnum
heldur þekkja líka í sundur menn
sem þeir umgangast. Villtir hrafnar
hafast oft við í grennd við úlfa
eða önnur landrándýr. Sem fyrr
segir vísa þeir rándýrunum á bráð
7. mynd. Flórídaskaði er amerískur fugl af
hröfnungaætt sem breskir atferlisfræðingar
hafa alið til tilrauna.7
c Áður en menn kynntust sýklum og smitleiðum malaríu var til dæmis talið að sýkin stafaði af fúlum gufum frá mýrum – enda þýðir malaría „vont loft“ og
veikin er stundum kölluð mýrakalda á íslensku – og drepsóttinni var með góðum árangri haldið í skefjum með því að ræsa fram nálægar mýrar.
6. mynd. Krumma datt ekki í hug að toga spott-
ann niður til að færa matinn upp.2