Són - 01.01.2007, Síða 120

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON120
Ágreiningur okkar Arnar um bókmenntasögu kemur glöggt fram
í ólíku mati okkar á bók Hugos Friedrich um nútímaljóð, en fyrir þá
sem ekki þekkja bókina er hætt við að sú deila sé lítt áhugaverð. Rétt
er að geta þess að skoðanir fræðimanna um bók Friedrichs eru skipt-
ar, eða voru það að minnsta kosti meðan hún var enn lesin, og álit
mitt eða Arnar getur auðvitað ekki að óreyndu gilt fyrir aðra. Fried-
rich var rómanisti og miðar í umræddri bók nær eingöngu við ljóða-
gerð á rómönskum málum en sniðgengur að heita má alveg skáld-
skap á ensku. Það er þó ekki eina gatið í bók hans því hann gerir til
að mynda skáldum súrrealismans lítil skil.10 Eigi að síður er yfirlýst
markmið hans með bókinni að sýna fram á einsleitni evrópskra nú-
tímaljóða – die Struktureinheit der modernen europäischen Lyrik. Ég bendi
á það sem mér þykja tveir megingallar bókarinnar: að Friedrich
leitist við að smætta nútímaljóð niður í eitt snyrtilegt skema, og að
hann skilgreini einkenni þeirra fyrst og fremst neikvætt, sem frávik
frá fyrra normi en hugi lítt að þeim landvinningum sem í þeim
kynnu að felast. Hvorugu svarar Örn í raun (þó hann beri mér á
brýn að ég geri mig sjálfur sekan um hið síðara). Það er bagalegt, því
hið fyrra – að alhæfa um nútímaljóð út frá takmörkuðum hluta
þeirra – er einnig meginaðfinnsla mín við skilning Arnar og skil-
greiningu á nútímaljóðum. Þá sættir hann sig ekki við það orðalag
mitt að Friedrich setji fyrir sig í skáldskap Rimbauds að hann sé óskilj-
anlegur og í honum sé horfið frá eftirlíkingu. Það er auðvitað hárrétt
að í þeim orðum felst túlkun, og um túlkanir má deila ef menn vilja.
En af hverju ætli Friedrich segi um Illuminations að það sé „texti sem
býst ekki við lesanda“? Ég leyfi mér að ítreka ábendingu mína um
gagnrýni Sigfúsar Daðasonar og tveggja annarra bókmenntamanna
á bók Friedrichs.11
Spurningin er þó kannski ekki beinlínis hvort Friedrich heitnum
þótti betra héra- eða svínakjöt, svo haldið sé myndrænu orðalagi
10 Að vísu þýðir hann nokkur ljóð eftir Paul Éluard og lætur sig ekki muna um að
þröngva honum inn í þann heim ‚afmönnunar‘ og ‚veruleikafirringar‘ sem hann
kveður ljóðheim nútímaskálda vera. En það fer því skáldi með afbrigðum illa eins
og þeir vita sem þekkja ljóð Éluards. Reyndar hygg ég að forsenda þess að geta
tekið bókina alvarlega sé að þekkja sem minnst skáldin sem fjallað er um.
Umsagnirnar um Eliot og Brecht eru góð dæmi um þetta; þeir verða óþekkjanlegir
þeim sem telja sig þó þekkja þá býsna vel, einkum hinn síðarnefndi sem Friedrich
afgreiðir í einni kostulegri setningu: „Bert Brecht [machte] die „Verfremdung“ zum
Stichwort seiner Dichtungstheorie und riet, sie herzustellen mittels Weglassens
aller orientierender Motivierungen eines Vorgangs.“ (1971:175).
11 Þorsteinn Þorsteinsson (2005:100n), Sigfús Daðason (2000b:264–65).