Són - 01.01.2014, Page 124

122 kristján jóHann jónsson
Þess í stað bjargar hann grátittlingi sem hann finnur frosinn í mosanum
þegar bylurinn er genginn yfir. Þessa miskunn sýnir drengurinn og segir
að fátækur íslenskur drengur færi aldrei eftir dýrðardæmi Abrahams en
eins og kunnugt er segir frá því í Biblíunni að Abraham heyrði rödd af
himnum sem sagði honum að fórna syni sínum og það ætlaði hann að
gera eins og Drottinn bauð en Drottinn dró þá tilmæli sín til baka.
Fuglinn losnaði úr klípunni og „lofaði guð mér ofar“ segir í kvæðinu
og það verður varla skilið öðru vísi en þannig að miskunnsemi sé kjarni
guð dómsins og þess vegna beri mönnum að sýna miskunn semi. Hana
gat drengur inn sýnt þó að hrúturinn og Toppa væru í hættu. Kvæðið
segir ekki frá fundi þeirra. Í síðustu vísu dregur ljóð mælandi svo línu
milli sín og grátittlingsins, ekki sín og drengsins í kvæðinu enda er hann
sjálfur drengurinn og sagan af honum sett fram sem dæmisaga. Sá sem
hagar sér kristilega, sýnir þeim minnstu og veikustu miskunn og breytir
rétt eins og guð ætlast til af mannkyninu, ætti að geta reiknað með
miskunn semi guðs.
Þessi skilningur er auðvitað almennur kristinn skilningur en í rit-
um upplýsingarmanna varð hann lykilatriði og skipti meira máli en
flest annað. Það er einmitt baksvið hinna merku íhugana danska heim-
spekingsins Sørens Kierkegaard um Abraham og sonarfórnina: Getur
guð ætlast til þess af nokkrum manni að hann fórni syni sínum? Hvers
konar guð er það sem biður mann um að fórna syni sínum og hvers
konar maður er það sem ætlar að láta sig hafa það að fara að þeim fyrir-
mælum guðs? Niðurstaða Kierkegaards varð sú að við verðum að trúa þó
að við skiljum ekki ætlanir guðs. Það kallaði hann hið trúarlega stökk
þegar við látum til finningar okkar ráða og veljum að trúa þó að við
sjáum ekki í bili skynsemina í heiminum (Kierkegaard 2000:123–133).
Það er ákvörðun eða val Abrahams sem máli skiptir, hann er heill í sínu
vali og í því felst kjarni trúarinnar. Hann velur að trúa á miskunn guðs
og þess vegna fer allt vel en ekki vegna þess að hegðun hans sé rétt.
Um þetta hafa ýmsir skrifað (Kristján Jóhann Jónsson 2002:147‒162).
Kierkegaard hefur verið kallaður faðir tilvistarstefnu.
Vafi leikur á ýmsu hjá þeim sem ritað hafa um lestur sinn á Grátittlingi
Jónasar Hallgrímssonar (Matthías Johannessen 1993:51–52; Páll Valsson
1989:170, 1996:50–63 og 1999:388–399; Svava Jakobsdóttir 1999:181–189;
Dick Ringler 2002/2010:227–231 og Heimir Pálsson 2012:9–112). Eitt
helsta vafamálið í túlkunum þeirra er tilvísunin í kvæðinu um dýrðar-
dæmi Abrahams. Þeir vinna ekki að nokkru ráði úr and stæð unni milli
þeirrar tilvistarstefnu sem Kierkegaard, samtímamaður Jónasar, tal aði