Gerðir kirkjuþings - 2001, Blaðsíða 66

sérstakan sjóð er nefnist kirkjujarðasjóður og stendur beint undir landsstjórnina. í
þann sjóð skal enn fremur leggja peningaeign prestakalla".
í lögum nr. 63/1931 er mælt fyrir um það annars vegar, að á fjárlögum skuli
árlega veita styrk til þess að reisa minnst tvö íbúðarhús á prestssetrum. Nægi
styrkurinn ekki fyrir byggingarkostnaði, að viðbættu andvirði niðurlagðra bæjarhúsa á
prestssetrinu, veitti kirkjujarðarsjóður embættislán, tryggð með launum hlutaðeigandi
prests. Hins vegar er í lögunum gert ráð íyrir því, að sé að mati húsameistara ríkisins
réttara að endurbæta eða byggja við hús, en að reisa nýtt, sé ráðherra heimilt að veita
til þess fé úr kirkjujarðasjóði að tveimur þriðju hlutum, þriðjung að láni. en sjálfur
skyldi prestur greiða þann hluta sem var umfram styrk og lán. Skyldi hann eiga kost á
embættisláni úr sjóðnum til þessa verkefnis.
Það var svo fyrst með lögum nr. 38/1947 sem ríkissjóði var gert skylt að kosta
byggingu íbúðarhús á prestssetrum að svo miklu leyti, sem andvirði niðurlagðra húsa
og hæfilegt álag á þau hrökk ekki fyrir nýbyggingunni. Að öðru leyti byggja þessi lög
að verulega leyti á markaðri stefnu eldri löggjafar.
Með lögum nr. 35/1970 um skipan prestakalla og prófastdæma og urn
Kristnisjóð er Prestakallasjóður og Kirkjujarðasjóður lagðir niður og eignir þeirra
lögákvarðaðar til Kristnisjóðs ásamt andvirði seldra kirkjujarða annarra en prestssetra
eftir gildistöku laganna, sbr. 18. og 19 gr.
Lög nr. 137/1993 snerta ekki þetta mál, þar sem þau taka einungis til umsýslu.
en ekki eignarréttar. Þjóðkirkjulögin 78/1997 gera það hins vegar. Þar eru óseldar
kirkjujarðir afhentar ríkinu gegn launum 137 presta Þjóðkirkjunnar og 18 starfsmanna
yfirstjómar hennar. Prestssetrin eru undanþegin ákvæðum þessara laga.
Kirkjujarðasjóðurinn var því kirkjueign, enda peningum hans ætið varið í
samræmi við það. Það að hann var síðar tekinn til annarra og almennari nota en áður
hafði verið, svo sem greinir í lögum nr. 35/ 1970 breytir engu í því efni.. Þau
mannvirki, sem sjóðurinn hefur kostað á prestssetrum, eru kirkjueign. I ljósi þess, að
sjóðurinn lagði a.m.k. 2/3 hluta til byggingar prestsseturshúsins, ætti húsið samkvæmt
þessu að vera eign kirkjunnar.
Lög nr. 59/1928 um friðun Þingvalla breytir engu um eignarréttarstöðu
Þingvalla sem prestsseturs, þó 4. gr. laganna segi að hið friðlýsta land skuli vera undir
vernd Alþingis og ævinleg eign íslensku þjóðarinnar, sem aldrei megi selja eða
veðsetja. í því orðalagi felst ekki eignarnámsheimild, heldur stofnun kvaðar á landinu..
Sannarlega hefur engin eignaupptaka farið fram varðandi þessa eign og engar beinar
greiðslur verið inntar af hendi vegna kvaðarinnar. Meðan svo er, þá eru Þingvellir
prestssetur samkvæmt lögum nr. 62/1990, um skipan prestakalla og prófastsdæma. þar
sem tilnefnd voru prestssetur hvers prestakalls, en þegar þessi lög voru felld niður tóku
við samsvarandi starfsreglur nr. 731/1998 og nr. 818/1999, settar samkvæmt lögum
nr. 78/ 1997.
Hins vegar hefur Þingvallanefnd farið með stjórnsýsluvald á Þingvöllum frá
1930 samkvæmt lögum nr. 59/1928. Enda þótt Þingvallanefnd hafi haft umsjón með
prestsbústaðnum og séð um viðhald hans, breytir það engu um eignarstöðu
bústaðarins, nema um það sé gert sérstakt samkomulag við Þjóðkirkjuna með
ákveðinni fjárskuldbindingu ríkisins.
11. Kafli. Samantekt um ýmsar eignir sem prestsetrunum íylgdi og það sem stóð
á bakvið myndun sjóða kirkjunnar, Kristnisjóðs, Jöfnunarsjóðs sókna og
Kirkjumálasjóðs.
I samantekt þessari er einkum átt við prestssetur, þar sem kirkja stendur eða stóð, en
þeim fylgja enn í dag fjárhagsskuldbindingar, sem viðkomandi prestur á rétt til að
62