Fréttablaðið - 03.03.2016, Blaðsíða 25

Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Getur Alþingi skuldbundið skattgreiðendur fyrir hönd ríkissjóðs 10 ár fram í tímann til að standa straum af nýjum búvöru-
samningi við bændur? Svarið við
spurningunni blasir við ef við breytum
henni lítillega: Getur Alþingi skuld-
bundið skattgreiðendur 99 ár fram í
tímann til að standa straum af nýjum
búvörusamningi? Allir sjá í hendi sér
að svo er ekki. Lögin leyfa það ekki.
Stjórnarskráin leyfir það ekki heldur
því þar stendur: „Ekkert gjald má
greiða af hendi, nema heimild sé til
þess í fjárlögum eða fjáraukalögum.“
Alþingi getur ekki skuldbundið skatt-
greiðendur lengur en eitt ár í senn þar
eð fjárlög eru afgreidd á Alþingi til eins
árs í senn.
Ríkisstjórnin getur ekki gert búvöru-
samning við bændur til 99 ára þar eð
slíkur samningur fæli í sér umboðssvik
í skilningi laga. Umboðssvik heitir
það þegar einn leggur skuldbindingu
á annan án þess að sá sem skuldbind-
ingin er lögð á fái rönd við reist eða
sé hafður með í ráðum. Því er aðeins
stigsmunur og enginn eðlismunur á
búvörusamningi til 10 ára og til 99 ára.
Hæstiréttur hefur að undanförnu fellt
marga sektardóma í umboðssvika-
málum.
Kjarni umboðssvikaákvæðisins er að
menn geta aðeins skuldbundið sjálfa
sig eða umbjóðendur sína, en ekki
aðra. Alþingi getur því aðeins skuld-
bundið ríkissjóð, þ.e. skattgreiðendur,
til eins árs í senn eða í lengsta lagi fram
að næstu kosningum, en ekki lengur.
Nýtt þing getur ævinlega snúið við
ákvörðunum fyrra þings og hnekkt
lögum þaðan. Þetta á einnig við um
búvörusamninga langt fram í tímann.
Alþingi getur einnig rift samningi
sem það hefur gert innan kjörtíma-
bils, en þá bakar það skattgreiðendum
bótaskyldu líkt og við samningsrof
milli einkaaðila. Þannig myndu dóm-
stólar væntanlega líta á málið, a.m.k.
Hæstiréttur sem hefur nýlega snúið við
sýknudómi undirréttar í umboðssvika-
máli.
Bindandi?
Stjórnmálamenn hafa sumir haldið
því að kjósendum að hægt sé að gera
bindandi samninga til langs tíma líkt
og búvörusamninginn. Hugsun þeirra
virðist vera að slíkur samningur sé
bindandi í þeim skilningi að riftun
hans af hálfu nýs Alþingis myndi baka
ríkinu bótaskyldu. Svo er þó ekki.
Bótaskylda getur ekki verið yfirfæran-
leg. Einn getur ekki samið við annan
upp á þau býti að samningsrof leggi
bótaskyldu á þriðja aðila, þ.e. skatt-
greiðendur framtíðarinnar fyrir hönd
ríkissjóðs.
Vitað er að stjórnmálamenn hafa
haft í hyggju að úthluta aflaheimildum
til útvegsfyrirtækja til langs tíma í
senn og reyna með því móti að binda
hendur Alþingis langt fram í tímann.
Frumvarp í þessa veru hefur verið
kynnt á Alþingi. Sama hugsun virðist
búa að baki þessum fyrirætlunum og
að baki búvörusamningsins. Hug-
myndin er að binda hendur löggjafans
með því að baka skattgreiðendum
bótaskyldu ef löggjafanum snýst hugur.
Alþingi hlýtur þó ævinlega að áskilja
sér rétt fyrir hönd kjósenda til að setja
landinu lög og gera samninga innan
þeirra marka sem stjórnarskráin setur.
Þannig gæti Alþingi t.d. ekki gert
samning um aðild Íslands að alþjóða-
samtökum sem Ísland ætti ekki aftur-
kvæmt úr. Hér mætti e.t.v. líta svo á að
um umboðssvik væri að tefla í skilningi
laga þar eð umboðssvik eru ekki
bundin við yfirfærslu fjárskuldbind-
inga. Hugsunin er í öllu falli hin sama í
báðum dæmum. Löggjöf annarra landa
rímar við þessa hugsun. Grænland
gekk úr ESB 1985. Bretar munu greiða
atkvæði í júní um hvort þeir ætla sér að
vera áfram í ESB eða ganga út.
Grugg eða gegnsæi?
Láti Alþingi af því verða að staðfesta
nýjan búvörusamning til 10 ára þarf
að láta reyna á lögmæti hans fyrir
dómstólum í ljósi þeirra sjónarmiða
sem lýst er að framan. Neytendasam-
tökin eða Samtök skattgreiðenda gætu
höfðað slíkt dómsmál sem aðilar máls.
Með líku lagi hlýtur að koma til
álita að endurskoða t.d. fyrri ákvörðun
Alþingis um að leyna áratugi fram í
tímann gögnum um hrunið sem rann-
sóknarnefnd Alþingis aflaði og kaus
að birta ekki í skýrslu sinni 2010. Þessi
gögn kunna samt að eiga erindi við
almenning, t.d. upplýsingar um lán
föllnu bankanna til stjórnmálamanna
og annarra. Nýtt Alþingi getur snúið
við fyrri ákvörðun Alþingis um með-
ferð þessara upplýsinga í samræmi við
þau sjónarmið sem lýst er að framan.
Lýðræðisríki leyfist ekki að leggja fjár-
skuldbindingar og aðrar kvaðir, t.d.
óhóflega upplýsingaleynd, á fólk sem
fær ekki rönd við reist. Almannahagur
hlýtur að koma til álita ásamt persónu-
verndarsjónarmiðum.
Samningar til 99 ára?
Láti Alþingi
af því verða
að staðfesta
nýjan búvöru-
samning til
10 ára þarf að
láta reyna á
lögmæti hans
fyrir dóm-
stólum.
Ármúla 31 - við hliðina á innréttingar og tæki
Verksmiðju
útsala
afsláttur
40-70%
Verksmiðjuútsala verður
hjá Varma Dagana 3-5 mars
Opið: Fimmtud. og Föstud. kl. 17-19
Laugard. kl. 12-15

lítið útlitsgallaðar vörur ásamt vörum sem
hættar eru í framleiðsu.
Einnig rennilásar, efnisbútar og tvinnar.
Ríkið styrkir einkum sauðfjárrækt og mjólkuriðnað með beinum fjárframlögum.
FRéttaBlaðið/PjetuR
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 25F i M M T u d a g u R 3 . M a R s 2 0 1 6
0
3
-0
3
-2
0
1
6
0
4
:2
4
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
8
A
7
-2
F
9
0
1
8
A
7
-2
E
5
4
1
8
A
7
-2
D
1
8
1
8
A
7
-2
B
D
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
8
0
s
_
2
_
3
_
2
0
1
6
C
M
Y
K