Fréttablaðið - 03.03.2016, Blaðsíða 56

Fréttablaðið birti á dögunum grein um bleikan skatt, en það er aukaálagning á vörur ætluðar
konum og stúlkum. Þarna er verð-
lagningu á vörum sérstaklega mark-
aðssettum fyrir konur stillt upp sem
kynjamismunun. Það er staðreynd
að það hallar á konur í útgjöldum.
Konur eru meiri neytendur en karlar
því þær hugsa almennt meira um útlit
og ásýnd en karlar og eru því að kaupa
meira af snyrtivörum, fötum og skóm.
Þessar vörur hafa margar hverjar svo-
kallaðan bleikan skatt sem gerir þessa
neyslu dýrari fyrir konur. Að auki má
bæta við að konur lifa lengur þannig
að ævilöng útgjöld þeirra eru því sam-
kvæmt þessu hærri, í meira magni og
yfir lengri tíma en hjá körlum. Til að
kosta þennan mismun í útgjöldum fá
þær lægri laun en karlar.
Fyrir nokkrum áratugum gekk þetta
öðruvísi fyrir sig þar sem karlinn var
fyrirvinnan og „baðaði frúna í gjöfum
og peningum til að punta sig“. Það er
að minnsta kosti ímyndin. En neyslu-
venjur okkar hafa breyst mikið á
síðastliðnum 50 árum. Konur taka í
ríkari mæli þátt í tekjuöflun og verða
sjálfstæðari með breyttu hugarfari
samfélagsins. En hugarfar beggja kynja
til fjármála almennt er lítið breytt. Við
erum feimin við að ræða fjármálin við
aðra og við erum of feimin til að hugsa
um eigin fjármál. Um það bil helm-
ingur landsmanna hugsar lítið eða
ekkert um útgjöldin sín. Venjan er að
fá tekjur og eyða þeim á mánaðartíma-
bili. Lítill sem enginn gaumur er gefinn
að því hvert peningarnir eru að fara og
hvort við séum að eyða þeim skynsam-
lega. Þarna verður bleiki skatturinn til.
Annars vegar vegna þess að konur eru
meiri neytendur og hins vegar vegna
þess að stór hluti beggja kynja hugsar
lítið um útgjöldin – borgar bara.
Lítið heyrist í neytendum
Íslendingar eru almennt séð tekju-
miðað samfélag. Það er auðséð á því að
háværar raddir heyrast þegar tekist er
á um hærri laun og hærri bætur en lág-
róma tal þegar kemur að mótmælum
um hækkandi verðlag. Samkeppnis-
eftirlitið og Félag íslenskra bifreiðaeig-
enda hafa nýlega bent á að Íslendingar
borga óþarflega hátt eldsneytisverð.
Það eru ekki jafn sterk mótmælin við
því og samstaðan sem fylgdi kjarabar-
áttunni á síðasta ári. Bent hefur verið
á að álagning á matvöru er hærri hér
á landi en í nágrannalöndunum. Aftur
heyrist lítið í okkur neytendum. Tekju-
miðuð neysla eins og við höfum van-
ist mun alltaf ýta verðlagi upp því að
í hvert sinn sem laun á vinnumarkaði
hækka þá fer verðlag upp. Kaupmenn
og heildsalar nýta sér þessi viðhorf
okkar og treysta á að hegðun okkar sé
samkvæmt venju; að horfa á tekjurnar
og forðast að skoða eigin fjármál.
Lausnin er einföld. Við eigum að
leggja jafn mikla áherslu á útgjöldin
okkar og tekjurnar. Þegar við horfum
ekki aðeins á það að fá meiri tekjur til
að borga fyrir neysluna okkar heldur
horfum líka á hve mikið við fáum fyrir
peningana þá batnar hagur okkar enn
frekar. Það er líka miklu árangursrík-
ara að horfa á útgjöldin því við getum
tekið ákvarðanir um að kaupa eða
ekki kaupa vörur strax í dag. Það tekur
okkur hins vegar að jafnaði langan
tíma að vinna okkur upp í tekjum.
Besta kjarabótin
Besta kjarabótin, og um leið aðferð til
að eyða bleikum sköttum, er áhersla
á lægra verðlag og að lækka útgjöld
heimilanna. Með því að nota inn-
kaupalista og skipuleggja útgjöldin
má lækka rekstrarkostnað einstak-
linga og heimila strax. Þessi einfalda
vitundarvakning getur haft áhrif á
fjármálin þín núna í dag. Tuga pró-
senta lækkun í útgjöldum á næstu
vikum er miklu betri en 3-5% launa-
hækkun yfir nokkurra ára tímabil.
Þegar við krefjumst lægra verð-
lags þá höfum við ekki bara áhrif
á matvöru, eldsneyti eða sérvörur
fyrir konur. Við höfum áhrif á allar
stéttir samfélagsins. Í dag hefur lág-
tekjufólk og lífeyrisþegar enga kosti
aðra en að kaupa vörur og þjónustu
millistéttarinnar. Þeirra val verður
í mörgum tilfellum of dýr inn-
kaup á dagvöru og þiggja ölmusu
eða skerða eðlileg lífsgæði til að ná
endum saman. Það er rangt að hluti
samfélagsins sé háður öðrum fjár-
hagslega bara vegna verðlagsins. Ef
við stöndum saman og hugsum um
peningana okkar þá höfum við áhrif.
Ef fjöldinn leitar í ódýrari en sambæri-
legar vörur og mótmælir hækkunum
og mikilli álagningu þá ýtum niður
verði á eldsneyti og matvöru og ýtum
niður bleikum sköttum. Við aukum
lífsgæðin.
Það er hagur okkar allra að snúa
vörn í sókn. Byrjaðu strax í dag að
skoða í hvað þú eyðir peningunum
þínum og hvort þú getir ekki gert
betur. Lægri útgjöld styrkja samfé-
lagið.
Hvernig eyðum við
bleikum sköttum?
Haukur
Hilmarsson
ráðgjafi í
fjármálahegðun
Eftir lok seinni heimsstyrjaldar tók fæðingartíðni kipp um allan hin vestræna heim. Þessi
uppsveifla stóð í 18 ár – eða á milli
1946 og 1964 – og þau elstu af þess-
ari kynslóð eiga því sjötugsafmæli á
þessu ári. Þetta er stór og merkileg
kynslóð sem m.a. neitaði að klippa
á sér hárið og er talin hafa fundið
upp poppmenninguna – en það er
önnur saga. Í efnahagslegu samhengi
skiptir máli að eftirstríðskynslóðin
er rétt að komast á eftirlaunaaldur.
Í flestum vestrænum löndum mun
eftirlaunatakan verða gríðarleg fjár-
hagsleg byrði fyrir börn og barnabörn
þessar kynslóðar. Ástæðan er sú að
víðast hvar er lífeyrir fjármagnaður
með beinni skattheimtu á vinnandi
fólk. Þegar eftirlaunaþegum fjölgar
samtímis því að fólki fækkar á vinnu-
markaði er aðeins hægt að bregðast
við með niðurskurði ríkisútgjalda
samhliða miklum skattahækkunum.
Og það er nú brátt að fara gerast.
Samkvæmt mannfjöldaspám
OECD mun eftirlaunaþegum fjölga
hlutfallslega hraðar hérlendis á næstu
10-20 árum en í nokkru öðru Evrópu-
landi. Það liggur því fyrir að ef lífeyrir
væri fjármagnaður með skattlagningu
hefði þurft að hækka skatta verulega
á næstu árum til þess að tryggja eftir-
stríðsbörnunum áhyggjulaust ævi-
kvöld. Þess þarf ekki hér. Ísland er
svo gæfusamt að hafa lífeyriskerfi
sem byggir á sparnaði og íslenska
eftirstríðskynslóðin hefur sjálf sparað
fyrir sínum eftirlaunum.
Þess vegna hljómar það eins og
furðuleg öfugmæli þegar rætt er um
stærð lífeyrissjóða sem þjóðhagslegt
vandamál. Stærðin er beinlínis afleið-
ing af ungum aldri þjóðarinnar – sem
sést best af því að helmingur lands-
manna er yngri en 34 ára. Af því leiðir
að tiltölulega margir eru á vinnualdri
og greiða lífeyrisiðgjöld en tiltölulega
fáir á eftirlaunaaldri og þiggja lífeyri.
Lífeyrissjóðirnir áttu 3.270 milljarða
við síðustu áramót – eða um 10 millj-
ónir á hvern Íslending – og það sýnir
að kerfið er að virka nákvæmlega
eins og því var ætlað og nægur sparn-
aður sé til staðar til þess að tryggja
að fyrirsjáanleg öldrun þjóðarinnar
verði ekki efnahagslegt vandamál. En
það hangir miklu meira á spýtunni.
Lífeyriskerfið hefur gegnt lykilhlut-
verki í því að efla sparnað hérlendis á
síðustu áratugum og verið lykilþáttur
í fjármögnun fjármögnun ríkissjóðs
sem og húsnæðislána. Raunar er það
svo að uppsöfnun lífeyriseigna hefur
fært landsmönnum gríðarlegan ábata
með lækkun langtímavaxta og eflingu
fjármagnsmarkaðar. Í þeim skilningi
er stærðin góð fyrir hagkerfið allt.
Stærðin er styrkur á húsnæðis-
lánamarkaði
Upphaflega voru það danskir fjárfest-
ar sem fjármögnuðu húsbyggingar
hérlendis með því að kaupa útgáfur
veðlánadeildar Landsbankans sem
lánaði með 4½% nafnvöxtum til 40
ára með veði í fasteignum. En þegar
Ísland varð fullvalda og íslenska krón-
an sjálfstæð mynt 1918 hættu Danir
að kaupa íslensk fasteignaveðbréf. Og
nýir kaupendur fundust hvergi. Alla
tuttugustu öld voru húsnæðislánin í
tómum ólestri þar sem langtímalán
voru varla í boði og venjulegt fólk
þurfti að leita til okurlánara til þess
að geta keypt eigið húsnæði. Það var
ekki fyrr en lífeyrissjóðakerfið tók að
vaxa og eflast að skarðið eftir Danina
var fyllt á íslenskum fjármagnsmark-
aði. Fjármögnun húsnæðislána hefur
nú um töluverða hríð hvílt að mestu
leyti á lífeyrissjóðunum – hvort sem
sjóðirnir lána út sjálfir eða fjármagna
húsnæðislán bankanna og Íbúða-
lánasjóðs.
Sá munur er þó á að lánin eru nú
verðtryggð en ekki með föstum nafn-
vöxtum – líkt og þegar Ísland var
hluti af Danmörku. En það helgast af
því hvað íslenska krónan hefur verið
óstöðug í gegnum tíðina. Hinn bitri
sannleikur er sá að langtímalán með
föstum vöxtum eru nær ómöguleg
hérlendis nema að þau séu verð-
tryggð. Hins vegar hafa langir verð-
tryggðir vextir farið lækkandi síðustu
30 árin samhliða því að lífeyriskerfið
hefur vaxið. Ástæðan er sú að eftir
því sem meira hefur safnast í sjóðina
hafa þeir keypt meira af innlendum
fjármálaeignum, og eftir því hefur
vaxtastigið farið lækkandi.
Hvað um erlenda eignadreifingu?
Flestir ættu að geta verið sammála
um mikilvægi þess að setja ekki öll
eggin í sömu körfuna og að það auki
öryggi lífeyrissparnaðarins að hann
sé ávaxtaður ytra að hluta. Þá skiptir
einnig máli að eftirlaunataka stórra
kynslóða valdi ekki verulegum ruðn-
ingsáhrifum í efnahagslífinu s.s. þegar
uppsafnaður sparnaður er dreginn út
úr hagkerfinu og greiddur út sem líf-
eyrir. Lífeyrisiðgjöld fela í sér frestun
á neyslu og skapa þannig viðskipta-
afgang þar sem innflutningur verður
minni fyrir vikið. Þannig má segja
að lífeyrissjóðirnir skapi sitt eigið
svigrúm til erlendra fjárfestinga þar
sem iðgjöldin búa sjálfkrafa til við-
skiptaafgang. Þau mistök voru þó
gerð þegar lífeyriskerfi var stofnað að
gera ekki ráð fyrir því strax að a.m.k.
helmingi eigna þeirra skyldi fjárfest
erlendis. Lífeyrissjóðunum var hins
vegar ekki heimilt að kaupa erlendar
eignir fyrr en eftir afnám hafta árið
1994.
Sú mistök voru síðan endurtekin
þegar höftin voru sett á nýjan leik
árið 2008 – að þau voru látin ná yfir
lífeyrissjóðina. Af þeim sökum hefur
erlent eignahlutfall þeirra lækkað á
síðari árum. Hlutfall erlendra eigna
hjá lífeyrissjóðunum er nú um ¼
en ætti að vera um ½ og skeikar 800
milljörðum – sem samkvæmt eigna-
stýringarsjónarmiðum ætti að fjár-
festa erlendis. Ljóst er að þessi mistök
verða ekki leiðrétt í einu vetfangi – og
kannski aldrei að fullu. Vert er þó að
hafa í huga að of hátt gengi krónunn-
ar hefur verið jafn mikið vandamál og
of lágt gengi í gegnum tíðina. Erlendar
fjárfestingar sjóðanna voru það sem
helst vann á móti þenslu og ofrisi
krónunnar á árunum 2004-2008 – og
nú er svipuð staða uppi þegar miklar
gjaldeyristekjur af ferðaþjónustu
hafa þrýst genginu upp nú á síðustu
misserum. Þannig er hægt að líta á
erlenda fjárfestingu lífeyrissparnaðar
sem þjóðhagsvarúðartæki til þess að
koma í veg fyrir að gengishækkun
rýri samkeppnisstöðu atvinnuvega
og kæfi útflutningsgreinar.
Að lifa sómasamlegu lífi
Eftirstríðsbörnin komu inn á vinnu-
markaðinn um líkt leyti og lífeyris-
kerfið var stofnað og eru því fyrsta
kynslóðin sem hefur því náð að
greiða inn í kerfið nær alla vinnu-
ævina. Að vísu gekk sjóðasöfnunin
illa fyrst í stað á áttunda áratugnum
vegna þess að fjármagnskerfið var í
höftum samhliða því að verðbólga
geisaði. Þannig var ávöxtun lífeyris-
eigna -29% árið 1973, -38% árið 1974
og -26% árið 1975. Hins vegar frá því
að vextir voru gefnir frjálsir hefur
ávöxtun lífeyrissjóðanna verið með
ágætum eða um 5% að raunvirði frá
1990. Það er frábær árangur. Hrun-
árið 2008 er í raun eina slæma árið
á þessum tíma en þá var ávöxtunin
neikvæð um 23,4%. Hins vegar komu
íslensku lífeyrissjóðirnir alls ekki verr
út en erlendir sjóðir á þessum tíma –
en til að mynda tapaði norski olíu-
sjóðurinn stórkostlega.
Það hlýtur því að vera með stolti
að fólkið sem fæddist eftir stríð getur
farið á eftirlaun með eigin sparnaði
– án þess að leggja byrðar á börn og
barnabörn. Frá sjónarhóli okkar sem
yngri erum hlýtur það einnig að vera
jákvætt að nú hillir loks undir að nú
rætist úr fátækt aldraðra – sem að áliti
þess sem hér ritar hefur verið skamm-
arleg – þar sem fólk hefur aðeins feng-
ið lágmarkslífeyri frá ríkinu eftir langa
erfiða vinnuævi. Þetta eru því miður
eftirhreytur frá gamla lífeyriskerfinu
sem byggði á millifærslum frá ríkinu
í gegnum skattkerfið – líkt og þekk-
ist ytra. Í framtíðinni munu íslenskir
lífeyrisþegar geta gengið að eignum
sem munu duga þeim til þess að lifa
sómasamlegu lífi – þökk sé því að
Íslendingar tóku upp núverandi líf-
eyriskerfi fyrir um 40-50 árum síðan.
Höfundur er ásamt dr. Hersi
Sigurgeirssyni höfundur bókarinnar
„Áhættudreifing eða einangrun? Um
tengsl lífeyrissparnaðar, greiðslu-
jafnaðar og erlendra fjárfestinga“
sem Landssamtök lífeyrissjóða gáfu
út árið 2014.
Eru lífeyrissjóðirnir of stórir fyrir Ísland?
Ásgeir Jónsson
hagfræðingur
Það er hagur okkar allra að
snúa vörn í sókn. Byrjaðu
strax í dag að skoða í hvað
þú eyðir peningunum þínum
og hvort þú getir ekki gert
betur. Lægri útgjöld styrkja
samfélagið.
Happdrætti Húsnæðisfélags S.E.M.
Útdráttur 24. feb 2016
SEM samtökin þakka öllum þeim sem tóku þátt í happdrættinu innilega fyrir stuðninginn
KIA Picanto LX 1.0 beinskiptur að verðmæti 1.930.777
91728
Ferðavinningur frá Heimsferðum að verðmæti 250.000
461 44469 48211 59642 78477
6107 45008 48498 64034 79308
29322 45963 52872 69155 88895
38688 46903 56548 77282
Fartölva frá Tölvulistanum að verðmæti 199.990
2541 40150 73329 87844
11948 47075 82226 89311
16404 51354 85386 90389
Ferðavinningur frá Heimsferðum að verðmæti 150.000
620 22686 36366 54053 67669 87343
1504 22711 36869 55533 67706 88321
2049 23062 38509 56459 67712 88718
3411 24250 40053 56600 68648 89331
5241 24276 40219 56646 68930 90557
5814 24427 41321 57685 70119 92151
6327 24575 42074 57833 71031 94118
6590 24954 42796 58846 71538 94138
7041 25826 43133 60125 71964 95528
9860 26508 43944 61492 74869 96650
10905 26559 44088 61665 75288 97139
11593 27739 44563 64650 76265 97225
15511 29040 47437 64681 77119 97265
16168 29538 47931 65121 78834 97608
17756 30292 48459 65128 78841 98591
18809 30750 49434 65184 79462 98670
18920 31656 50365 65971 81382 98700
20115 31846 50805 66191 81399 99026
20130 34169 50955 66481 81639 99908
20248 34713 51006 66606 82555 99910
20586 35664 52408 66909 86194
21936 35693 52926 67202 8695
22614 36088 53853 67239 87142
Spjaldtölva frá Tölvulistanum
2974 9136 23425 44540 68372 94187
4386 12670 27702 44556 71733 95046
4614 16358 32291 52833 74133 98597
4679 16550 35963 54415 75062 99746
4919 17750 41549 54563 79771
6140 18268 42825 58331 86214
7871 23012 44210 63349 87494
Vinninga ber að vitja innan árs frá útdrætti. Upplýsingar í síma 588 7470 og á www.SEM.isBi
rt
án
á
by
rg
ða
r
Save the Children á Íslandi
3 . m a r s 2 0 1 6 F I m m T U D a G U r32 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð
0
3
-0
3
-2
0
1
6
0
4
:2
4
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
8
A
7
-2
F
9
0
1
8
A
7
-2
E
5
4
1
8
A
7
-2
D
1
8
1
8
A
7
-2
B
D
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
8
0
s
_
2
_
3
_
2
0
1
6
C
M
Y
K