Málfregnir - 01.12.1999, Blaðsíða 44

Og John Naisbitt minnist sérstaklega á
Islendinga og íslensku í þessu sambandi og
bendir réttilega á að á Islandi tali allir ensku
og jafnvel önnur tungumál. Engu að síður
varðveiti Islendingar hreinleika íslenskunn-
ar („purity of the Icelandic language") og
byggi á gamalli lýðræðishefð (sama rit, bls.
26-27).
Þetta er að vísu spásögn en hún er reist á
víðtækum athugunum og spásagnir John
Naisbitts hafa komið fram, enda er þess víða
farið að gæta að menn leggja aukna áherslu
á þjóðlega menningu og þjóðlegar hefðir í
alþjóðlegum heimi.
15
Sem afsprengi nýrrar samskipta- og upplýs-
ingatækni hefur orðið til ný vísindagrein
sem kölluð er tungutœkni á íslensku (e.
human language technology, n. spráktekno-
logi). Með tungutækni er átt við notkun og
meðferð tungumála í tölvum, hugbúnaði og
samskiptatólum af ýmsu tagi og er tungu-
tækni því sambland af málvísindum og
tækni. Tölvur og upplýsingatækni er orðin
veigamikill þáttur í atvinnulífi og samskipt-
um fólks. I nágrannalöndum okkar, s.s. í
Noregi, er talið eðlilegt eins og á íslandi að
þýða stýrikerfi á hlutaðeigandi þjóðtungu
og nota þjóðtungur í allri samskiptatækni.
Að öðrum kosti veiklist þjóðmálin og líði
undir lok en með veiklun tungunnar versni
samkeppnisaðstaða gagnvart öðrum ríkjum,
a.m.k. tímabundið, og vega slík rök þungt í
hugum margra. Hins vegar hefur líka verið
bent á að samkeppnisaðstöðu smáþjóða sé
unnt að bæta með því að taka upp alþjóðlegt
samskiptamál ellegar taka upp eitthvert
heimsmál sem opinbert mál, eins og talað
hefur verið um í Danmörku. (Þess má geta
að flugfélagið SAS hefur horfið frá því að
nota norskt bókmál sem samskiptamál inn-
an fyrirtækisins og notar nú ensku bæði inn-
an fyrirtækisins og í samskiptum sínum út á
við. Þá hefur alþjóðafyrirtækið Norsk Hydro
um árabil notað ensku sem aðalsamskipta-
mál sitt.) Slíkt væri hins vegar ekki í sam-
ræmi við málstefnu þá sem fylgt hefur verið
á Islandi um langan tíma.
16
Hreintungustefna og málhreinsun, málvemd
og málrækt á sér langa sögu á Islandi. Ekki
er unnt að rekja hér starf íslenskrar mál-
hreinsunar, sem telja má að hefjist með
Guðbrandi biskupi, Arngrími lærða og
Eggerti Olafssyni, en um það mikla starf má
lesa í bók dr. Kjartans G. Ottóssonar, Islensk
málhreinsun. Sögulegt yfirlit, sem út kom á
vegum Islenskrar málnefndar 1990. Mál-
rækt Islendinga hefur frá upphafi beinst að
því að varðveita tunguna með því að halda
málkerfinu óbreyttu, raska ekki merkingu
orða og orðasambanda og efla málið sem
félagslegt tjáningartœki með því að auka
orðaforða og fjölbreytni í orðalagi, einkum
með nýyrðasmíð. Tilgangurinn hefur verið
að styrkja málsamfélagið og stuðla að því að
málnotendur næðu sem bestu valdi á máli
sínu. Málrækt íslendinga hefur einnig verið
í því fólgin að efla trú manna á gildi tung-
unnar, sem var sterkur liður í sjálfstæðis- og
fullveldisbaráttu þjóðarinnar og kemur skýrt
í Ijós í kvæðum skálda á 19. og 20. öld.
Markmið varðveislustefnunnar er að varð-
veita samhengið í íslensku máli og íslensk-
um bókmenntum þannig að Islendingar
verði áfram læsir á íslenskt mál allra alda
(sjá frekar rit Kjartans G. Ottóssonar, Is-
lensk málhreinsurí). Segja má að markmið
málræktarstarfs Islendinga hafi því verið
bæði félagslegt, menningarlegt - og póli-
tískt.
17
Gagnrýnisraddir hafa heyrst á hreintungu-
og málvemdarstefnu Islendinga, eins og við
var að búast. í fyrsta lagi hefur verið á það
bent að eðlilegt væri að tungumál breytist
og þróist. Erlendir málfræðingar undrast þá
stefnu íslendinga að gera nýtt orð um hvað
eina sem upp kemur og telja eðlilegra að
taka upp alþjóðleg orð um nýmæli. Slíkt
auðveldi íslendingum samskipti við aðrar
44