Málfregnir - 01.12.1999, Blaðsíða 39

lagi á tækniöld. Þetta virðist mörgum hafa
yfirsést. Erlend menningaráhrif þurfa ekki
að vera skaðleg - þvert á móti - og eru í
flestum tilvikum örvandi og gefandi, eink-
um þegar þjóðin getur unnið úr þeim og til-
einkað sér það sem við á. Víða hefur líka
ríkt sá misskilningur að með íslenskri mál-
vernd og íslenskri málrækt sé verið að kasta
rýrð á allt erlent og jafnvel verið að leggjast
gegn erlendum samskiptum og erlendum
menningaráhrifum og kasta rýrð á tungu og
menningu annarra þjóða. Þetta er að mínum
dómi ekki rétt sem m.a. sést af því að þeir
sem mesta áherslu hafa lagt á íslenska mál-
rækt hafa frá upphafi verið í nánum tengsl-
um við erlendar þjóðir og erlenda menningu
og margir hlotið menntun sína erlendis.
Málvemd og erlent samstarf og erlend sam-
skipti eru á engan hátt ósættanlegar and-
stæður heldur miklu fremur tvær hliðar á
sama máli.
3
En svo að ég víki aftur að meginefni hug-
leiðinga minna hefur þetta fornlega beyg-
ingarmál, íslenskan, staðið af sér umrót ald-
arinnar og lagað sig að breyttum þörfum
samfélagsins þegar íslenskt samfélag hefur
þróast úr einhæfu og einangruðu bænda-
þjóðfélagi í margskipt þjóðfélag á upplýs-
ingaröld í stöðugum, daglegum tengslum
við umheiminn.
A þingi málvísindamanna í borginni
Atlanta í Georgíuríki í Bandaríkjunum árið
1994 var því haldið fram að innan 100 ára
yrðu 95 af hundraði tungumála heims út-
dauð. Með öðrum orðum að af um 5000
tungumálum heimsins yrðu í lok næstu ald-
ar einungis um 250 tungumál lifandi sem fé-
lagslegt tjáningartæki í margbreyttum heimi.
Hin væru annaðhvort útdauð eða aðeins
notuð sem „eldhúsmál“ innan veggja heim-
ilisins. Til skýringar þessu má geta þess að
af 5000 tungumálum heimsins eru nær 4000
tungumál með færri málnotendur en 100
þúsund og um 2500 tungumál - eða helm-
ingur tungumála heimsins - með færri en tíu
þúsund málnotendur. Mestur hluti
tungumála heimsins eru því tungumál sem
fáir tala og fámennt málsamfélag er við-
kvæmara en fjölmennt málsamfélag, eins og
gefur að skilja.
En hver verður staða íslenskrar tungu að
liðnum 100 árum, hvemig verður „ástkæra
ylhýra málið“ eftir eina öld? Verður málið
útdautt eins og gotneska, latína og kom-
velska eða einungis „eldhúsmál" fyrir norð-
an sem örfáir sérvitringar tala innan veggja
heimilisins eða verður íslensk tunga enn
sterkt þjóðmál með mikla menningu í þjóð-
ríki þar sem býr ein milljón manna? Spyr sá
sem ekki veit.
4
Það er einkum þrennt sem talið er valda
breytingum á máli. I fyrsta lagi breytingar á
atvinnuháttum og tækni sem valda breyting-
um á menningu, hugmyndum og viðhorfum
í þjóðfélaginu. Ný tækni krefst nýrra orða
og með nýjum hugmyndum fylgja nýjar
þarfir og ný viðhorf sem m.a. breyta merk-
ingu gamalla orða. í öðru lagi valda sam-
skipti við aðrar þjóðir málbreytingum og
flytja með sér ný orð og orðtök, málblæ og
málhegðan og geta jafnvel haft slík áhrif að
úr verður nýtt mál. í þriðja lagi er í öllum
tungumálum falinn vísir að breytingum sem
spírar þegar tími er kominn, jafnvel sam-
tímis á mörgum stöðum í málsamfélaginu
án þess nokkurt samband virðist vera á
milli.
Alþekkt er að með auknum áhrifum
kristninnar breyttist orðaforði íslensku
þegar þjóðin kynntist nýjum menningar-
heimi og nýjum viðhorfum. Frá því um
1200 og fram um siðaskipti breyttist ís-
lenskt hljóðkerfi - einkum sérhljóðakerfið -
í grundvallaratriðum án þess að veigamiklar
breytingar yrðu á íslensku þjóðfélagi. Hins
vegar hafa litlar breytingar orðið á íslensku
máli og málkerfi frá því unt 1600 og fram á
okkar daga, aðrar en þær að orðaforðinn
hefur gerbreyst, og sáralitlar breytingar hafa
orðið á íslensku málkerfi undanfarna öld,
39