Málfregnir - 01.12.1999, Blaðsíða 6

KRISTJÁN ÁRNASON
Islenska í æðri menntun og vísindum
Inngangur
„Mitt er að yrkja en ykkar að skilja," er haft
eftir Benedikt Gröndal skáldi. Þótt ekki ætli
ég að bera mig saman við skáldið Gröndal,
né önnur skáld, þá finnst mér eins og ég hafi
í vissum skilningi lent í þeirri stöðu að hafa
sagt hlut sem aðrir eru betur fallnir til að
skilja en ég sjálfur. Þetta gerðist þegar ég
bjó til yfirskrift á þetta erindi mitt. Eins og
oft vill verða kemur titillinn fyrst og síðan
er hugsað fyrir innihaldinu. Titillinn, sem ég
hafði fyrst búið mér til, var Islenskt mál í
œðri menntun og vísindum. En þegar ég fór
að velta fyrir mér hvernig ég gæti prjónað
við hann komst ég að því að kannski var
ekki eins ljóst og ætla hefði mátt hvað í
honum fælist.
Hvað er til dæmis íslenskt máll Er það
ekki það mál sem talað er og notað á Is-
landi? En er það sama tungumálið og við
höfum vanist að kalla íslensku eða íslenska
tungul Er íslenska ein um það að mega telj-
ast íslenskt mál? Raunar tók ég eftir því
þegar ég var byrjaður að spinna út frá yfir-
skriftinni sem ég nefndi áðan að í hinni
prentuðu dagskrá hafði ég gefið erindi mínu
yfirskriftina Islenska í œðri menntun og
vísindum.
Enn er merkingin þó óljós. Hvað er það
hrognamál sem tíðkast í íslenskum tölvu-
heimi? Fróðir menn segja mér að þetta sé
hvorki íslenska né enska. Sennilega myndi
þetta flokkast sem „pidgin" en það er fræði-
legt heiti á málum sem verða til meðal svo-
kallaðra frumstæðra þjóða þegar þær hætta
að tala frumtungur sínar og móta sína eigin
mynd af öðru tungumáli, venjulega heims-
tungu eins og frönsku eða ensku.
Ekki tók betra við þegar kom að orðinu
menntun. Ekki kunni ég að skilgreina hvað
menntun er, ég tala nú ekki um œðri mennt-
un. Og þetta er líka breytingum undirorpið.
Menntakerfið og hugmyndir manna um
menntun breytast í tímans rás.
Og hvað eru vísindil Til er sjónvarpsþátt-
ur sem heitir „Nýjasta tækni og vísindi"; er
það þar sem við fáum að vita hvað vísindi
eru?
En svo ég reyni nú ögn að krafsa í bakk-
ann:
íslensk málstefna
Því er stundum haldið fram að íslensk
málstefna sé hreintungustefna. Hér er vísað
til þeirrar hefðar að við viljum gjarna hafa
íslensk orð frekar en erlend, ef þess er
kostur, urn þær nýjungar sem hingað berast.
En orðið hreintungustefna er varasamt.
Víða um heim finnast dæmi um hreintungu-
stefnu sem er satt að segja einkar óviðfelldin
og minnir á kynþáttahatur. Þetta eru hug-
myndir um það að ein tunga sé betri eða
hreinni en önnur, eðlari í einhverjum skiln-
ingi. Oft tengist þetta stjómmálum og fjand-
skap milli þjóða og útlendingahatri.
Islensk málstefna er ekki hreintungu-
stefna í þessum skilningi. Það sem sumir
vilja nefna þessu nafni er kosturinn að smíða
innlend nýyrði frekar en nota tökuorð. En
þessi aðferð hentar einkar vel þegar laga á
íslensku að nýjum tímum því að óhjá-
kvæmilegt er að beygja og rita þau orð sem
verða hluti af íslensku máli. Sá vandi verður
oft leystur á einfaldastan hátt með því að
smíða orð með heimafengnum orðhlutum
sem ljóst er hvernig skrifa á og beygja. (Ef
menn vilja nota enska orðið e-mail, hvernig
á þá að skrifa það?)
En það dugir ekki að hafa stefnu um form
málsins. Huga verður að notkun tungunnar.
Nágrannar okkar í Skandinavíu eru opnari
fyrir tökuorðum en við erum en þeir hafa
áhyggjur af því sem þeir kalla „domænetab".
Þeim er þrátt fyrir allt annt um stöðu tungna
6