Málfregnir - 01.12.2002, Qupperneq 4

mál. Menntun tvityngdra barna er vita-
skuld ekki nýtt viðfangsefni hér á Islandi
en eins og allir vita hafa breytingar í
samfélaginu á allra síðustu áratugum leitt
til þess að brýnt var orðið að taka
skipulegar á málum en gert hafði verið.
Enn fleira getur tengst málstefnu, s.s.
nám og kennsla í erlendum tungumálum.
Stefna í kennslu eriendra mála blandast
stundum saman við umræður um stöðu
íslenskunnar gagnvart erlendum málum. í
því sambandi er t.d. skemmst að minnast
umræðu sem spratt upp í Qölmiðlum í
febrúar sl. [2001] um að íslendingar ættu
að huga að því hvort tímabært væri að
stefna að því að þjóðin yrði tvítyngd. Þegar
hugmyndir þessar voru skoðaðar nánar og
ræddar kom í ljós að í reynd var einkum
um það að ræða að stefna að því að gera
Islendinga færari í ensku en þeir eru nú.
íslensk málstefna
Aðalatriði íslenskrar málræktar eru annars
vegar varðveisla íslenskunnar og hins
vegar efling hennar (sbr. t.d. Guðmund B.
Kristmundsson o.fl. 1986 og Baldur Jóns-
son 1987) og til grundvallar liggur sú
málpólitíska afstaða að íslenska verði
áfram opinbert mál í landinu.
Með varðveislu er átt við að reyna að
varðveita íslensku eins og hægt er í
núverandi mynd. Megintilgangur varð-
veislunnar er að viðhalda því samhengi
sem er í íslensku ritmáli frá upphafi.
Islendingar geta lesið sér til fróðleiks og
skemmtunar (án þess að leggja á sig
umlalsverðan lærdóm) það sem ritað hefur
verið á íslensku frá því á 12. öld. (Sjá t.d.
Baldur Jónsson 1997:164.) Þetta er einstakt
og mörgum Islendingum og fleirum, sem
til þekkja, þykir mikilvægt að þessi tengsl
haldist áfram eftir því sem hægt er.
Ymsar málbreytingar hafa raunar orðið í
íslensku frá upphafi til nútímans. Þar af
eru hinar veigamestu í íslenska hljóðkerfinu
og þá sérstaklega í framburði sérhljóða (á
12.-16. öld) en þær voru svo kerfisbundnar
að þær röskuðu ritmálinu lítið í raun.
Setningagerð og beygingakerfi hefur
tiltölulega lítið breyst. En mörg ný orð hafa
bæst við íslenska orðaforðann eins og eðli-
legt er á svo löngum tíma þar sem þjóðlíf
hefur gerbreyst. Sum gömlu orðanna hafa
líka fengið nýja merkingu til viðbótar við
hina eldri. En rétt er að benda á í þessu
sambandi að mörg algeng orð, sem fólk
notar núna dags daglega á íslandi, eru hin
sömu og í forníslensku (norrænu), þ.e. orð
eins og t.d. höfuð, auga, himinn, haf, þú,
kýr, gras, móðir, faðir, ganga o.s.frv.
Með eflingu íslenskunnar er átt við allt
sem miðar að því að íslenskt mál nýtist
íslendingum sem best. Þar má nefna 1) að
búa til ný orð og orðasambönd eftir því
sem þörf er á (þó þannig að það brjóti ekki
í bága við hefðir málsins í framburði,
beygingum, orðmyndun og setningagerð),
2) að styrkja notkun íslensku við hvers
kyns aðstæður, 3) að treysta kunnáttu
Islendinga (og annarra sem áhuga hafa) í
meðferð íslensks máls og 4) að styrkja trú
á gildi íslensku sem móðurmáls velflestra
Islendinga og eina opinbera tungumálsins
á Islandi (sjá nánar Guðmund B. Krist-
mundsson o.fl. 1986:27).
Þegar talað er um varðveislu í öðru
orðinu og eflingu í hinu geta það í fljótu
bragði virst andstæður, þ.e. menn gætu
talið að hið íhaldssama varðveislusjónarmið
hamlaði eflingu tungumálsins en hún felur
m.a. í sér nýjungar. Svo virðist þó ekki
þurfa að vera þegar betur er að gáð. I
íslenskri málrækt hefur komið í ljós að
heppileg og hagkvæm aðferð við þróun og
eflingu nútímamálsins er að taka mið af
þeim orðum og því kerfi sem fyrir er. Þetta
kemur vel í ljós þegar hugað er að
orðaforðanum.
Nýyrði og tökuorð
Það er mjög áberandi þáttur í íslenskri
málrækt að búa til ný orð, nýyrði.
Orðaforði íslenskunnar hefur t.d. undan-
farin 150 ár vaxið gífurlega með ný-
4