Málfregnir - 01.12.2002, Page 31

vanta orð eðr nöfn til þess er ný vísindi og
kunstir útheimta, þá vona eg að slíkt eigi til
frambúðar hindri nytsemi bæklíngsins."
Mjög fá eða engin þeirra tvöföldu
plöntunafna, sem Oddur bjó til eftir
fyrrnefndum reglum, náðu fótfestu í
málinu og koma þau naumast fyrir í öðrum
ritum en Islenzkri grasafrœði hans. Hins
vegar rötuðu mörg einnefndu tegunda-
nöfnin inn í flórubækur síðari tíma og
nokkur kvíslanöfn.
I þessu efni skilur íslenskan sig frá
flestum öðrum þjóðtungum sem héldu sig
við tvínefnaregluna eins og enn má sjá í
ensku, dönsku, þýsku, frönsku, ítölsku og
rússnesku (í ensku og frönsku eru þrískipt
nöfn ekki óalgeng). I Noregi og Svíþjóð
varð hins vegar töluverð stefnubreyting í
þessu efni á 20. öldinni, ef til vill fyrir
áhrif frá Flóru Stefáns Stefánssonar, svo
að þar eru óskipt tegundanöfn nú
meginregla, a.m.k. hvað háplöntur varðar,
þó að hin séu líka algeng.
Arið 1881 kom út í Kaupmannahöfn
bókin Islands Flora eftir Christian
Gronlund sem kalla má fyrstu nútímaflóru
landsins. Gronlund getur mjög oft um
íslensk tegundanöfn sem hann tekur úr
eldri heimildum en sneiðir greinilega hjá
tvínefnum Odds Hjaltalín og verður ekki
séð að hann hafi búið til nein íslensk nöfn.
I formála segist hann hafa fengið aðstoð
við íslensku nöfnin hjá Þorvaldi
Thoroddsen og Vilhjálmi Finsen.
Móritz H. Friðriksson læknir gagnrýndi
þessa flórubók, einkum hvað varðar
íslensku nöfnin, og birti síðan lista yfir
íslenskar háplöntur í Almanaki Þjóðvina-
félagsins 1883 og 1884, með réttum
nöfnum, sem hann taldi vera. Er þar margt
undarlegra nafna en þó segist hann aðeins
taka þau sem notuð séu „í daglegu máli
almennings, eða þá í bókum og handritum
íslenzkra grasafræðinga, en smíða engin
sjálfur...“.
Stefán Stefánsson og einnefnareglan
Með útkomu bókarinnar Flóra Islands
eftir Stefán Stefánsson, árið 1901, var inn-
leiddur nýr og þó í raun gamall siður í
nafngiftum plantna á Islandi. Síðan hafa
menn yfirleitt valið þann kost að gefa
hverri lífveru eitt óskipt heiti eftir íslenskri
málvenju. Þó er ekki laust við að menn hafi
stundum fylgt þessum nafnareglum meira
af tilfinningu en skilningi. Því er nauðsyn-
legt að gera sér ljósa grein fyrir nafna-
reglum Stefáns eins og þær birtast í Flóru
hans.
Fyrsta boðorð Stefáns er greinilega að
hver íslensk plöntutegund skuli bera eitt
íslenskt nafn (eða aðalnafn) sem helst á
að einkenna hana á einhvern hátt. Sé til
gamalt alþýðunafn á tegundinni skal það
notað en annars skal gefa henni eitt
íslenskt nafn. Hann gefur þó alloft upp tvö
alþýðunöfn, t.d.fergin og tjarnaelfting fyrir
Equisetum fluviatile, og beitieski og
móeski fyrir E. variegatum, jafnvel þrjú á
stöku stað, t.d. dýragras, arnarrót og bláin
fyrir Gentiana nivalis sem hann hefur lík-
lega ætlað notendum bókarinnar að velja á
milli. Þetta heyrir þó til undantekninga og
virðist dálítið tilviljunarkennt. Til dæmis
hefur hann aðeins eitt nafn á blóðbergi
sem þó á sér fjölda nafna í íslensku.
Stefáni var ljóst að til þess að nöfn
plantnanna gætu orðið almenningseign
yrðu þau að laga sig að íslenskri málhefð.
Nafnið verður því að vera hægt að bera
fram og skrifa sem eitt orð. Þessi regla
finnst okkur nú svo sjálfsögð að við eigum
bágt með að ímynda okkur annan
möguleika en tvínefnareglan á 19. öldinni
sýnir að þetta var ekki sjálfgefið. Þrátt
fyrir þetta vill hann samhæfa nöfnin
tvínefnareglu Linnés. Annað boðorð hans
er því að hver ættkvísl skuli hljóta eitt
fremur stutt íslenskt nafn og það skal á
einhvern hátt vera hluti af nöfnum allra
tegunda viðkomandi kvíslar. Þar er aftur
komið stofnheitið sem Oddur innleiddi en
nú skal það vera samtengt viðurnefninu.
31