Skírnir - 01.01.1981, Blaðsíða 57

SKÍRNIR
EINFARAR OG UTANGARÐSMENN
55
ur má tengja þær meginstraumum vestrænnar hugsunar allt frá
19. öld.
1.2 „Af sjálfsvigum“
Við gjaldþrot kristindóms og rómantískrar frumspeki 19. ald-
ar urðu straumhvörf í hugmyndalífi vestrænna manna. Fánýtis-
hyggja blandin bölmóði tók að einkenna menningarlega um-
ræðu í miklu ríkari mæli en áður. Þetta átti rót sína að rekja
til þess að menn höfðu glatað trúnni á ódauðleika sálarinnar
og tilgang mannlífsins í alheiminum. Guð var „týndur“ og menn
gátu ekki lengur lifað eins og þeir bæru eilífðina í sjóði sínum.
Hrun tilgangshyggjunnar vakti ýmsar spurningar: Hvers virði
er strit mannsins ef dauðinn bindur enda á lífið að fullu og
öllu? Hvaða gildi hefur mannleg viðleitni ef fyrir öllum hlutum
liggur að verða að engu? Mennskir möguleikar virtust harla
litlir í ljósi þessa.
Frá alda öðli hefur maðurinn viljað vita hvaðan hann kemur
og hvert hann fer, þekkja uppruna sinn og ætlunarstað. Honum
er í mun að vita hvað framtíðin ber í skauti sínu og hvort lífi
hans er ætlað að slokkna að fullu og öllu. Þessi spurn magnaðist
við fall guðdómsins. Menn þörfnuðust nýrra viðmiða til að geta
afborið veruleikann. Með margvíslegum hætti reyndu þeir að
reisa vígi sem gætu haldið djöflum örvæntingarinnar í skefjum.
Menn lögðu þannig ekki árar í bát, þrátt fyrir gildiskreppu og
upplausn, enda virðist fátt geta eytt draumi fólks um „nýtt líf“.
Saga bókmennta á 20. öld einkennist a. m. k. af látlausum til-
raunum til að fylla tómarúmið sem guðir fyrri alda skildu eftir
sig. Hver ritliöfundurinn á fætur öðrum hefur leitað nýrra
„verðmæta“ í von um að þau gætu réttlætt lífið og veitt því æðri
merkingu. Þessir menn hafa þrotlaust reynt að brúa djúpið sem
er á milli vilja og getu, óskar og reynslu. Þeir geta ekki lifað
merkingarlausu lífi og finnst glötun blasa við megni þeir ekki að
leysa ráðgátu Meyljónsins.
Friðleysi margra nútímamanna tengist vitund þeirra um feigð
og endanleika. Þeir leita að ódáinslöndum sem vakið gætu þá
af martröð tilvistarinnar. Tilfinning þeirra kallar á „endur-