Skírnir - 01.01.1981, Page 58

56
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
lausn“ en hins vegar eru lífsreynsla þeirra og rökvit þrándur í
götu. í mörgum „þroskasögum" nútímabókmennta eru dregn-
ar upp myndir af persónum við þessar aðstæður. Þær eru knún-
ar áfram í látlausri leit að „nýju lífi“, vígbúnar von sem ekkert
fær grandað. — Manneskjan getur vissulega ekki farið með sig-
ur af hólmi en ekkert hindrar hana í að þráast við og berjast.
Lífshlaup leitandans er í raun ferð út í bláinn. Án afláts
steytir hann lífsfleytu sinni á sama skeri. Vitund hans er fleyguð
af ástríðunni sem rak hann af stað og gruninum um að ferðin
taki aldrei enda. Lífsbarátta hans er þversagnakennd leit að
guðum sem hafa brugðist, launhelgum sem honum leikur grun-
ur á að séu ekki til en vonar þó. Þessi nútímamaður leitar sann-
leika sem eytt geti óvissunni af jafnvel meiri ástríðu en forfeður
hans, enda hefur hann engu að tapa gagnstætt sannleiksleitend-
um fyrri tíma.
Undirrót þessarar þrotlausu leitar að markmiði og merkingu
er „sinnisveila" sem allir menn eru haldnir. Hún á upptök sín í
aðstæðum mannsins sem vitundarveru: „ ... Manneskjan er
sjúkt dýr samanborið við asnann eða krabbann þar sem hún er
meðvituð. Meðvitundin er sjúkdómur," sagði spánski heim-
spekingurinn Unamuno.4 „Veilan" hefur sífellt ágerst og það
áttlausa og öfgafulla vitundarlíf sem einkennir okkar tíma
er afsprengi hennar. í verkum margra af mestu rithöfundum
síðari tíma er „veilunni" lýst af miklu innsæi. Dostóéfskí dró
t. a. m. upp margar eftirminnilegar myndir af mönnum sem
tortíma sjálfum sér í ofsafenginni leit að lífsfyllingu og til-
gangi. Aðdráttarafl þessara persóna og áhrif Dostóéfskís á nú-
tímabókmenntir renna stoðum undir þá staðhæfingu E. M.
Ciorans að „við löðumst að þeim vitsmunaverum einum sem
eyðilagt hafa sjálfar sig í tilraunum til að veita lífi sínu merk-
ingu.“5 Þær tortímast af því að hamslaus og skilyrðislaus leit
þeirra að rótfestu og sannleika hefur að jafnaði í för með sér
hlífðarlausa afhjúpun þeirra gilda sem mögulega hefðu getað
sætt þær við aðstæður sínar.
— Því að manneskjan hrópar þótt hún viti að svars er ekki að
vænta. Hún er böðull og fórnarlamb í senn, kvalari sjálfrar sín.
Eftirfarandi ljóðlínur eftir Baudelaire lýsa vel aðstöðu hennar: