Skírnir - 01.01.1981, Side 61

SKÍRNIR
EINFARAR OG UTANGARÐSMENN
59
Það var alltaf stríð, og myndi alltaf verða. Hann vissi það núna og fann
að hann var sterkur af veikleikanum, og af því að vera alltaf á verði einsog
dýrið í frumskóginum, hann hafði lært að varast hættumar og vissi að þær
gátu sigrað hann ef hann gleymdi þeim: það er mitt líf.. .8
En hvers virði er þessi andspyrna? Hún felur ekki í sér neina
endanlega lausn; öllu lieldur táknar hún endalausan ófrið og
samræmisleysi:
Var hann hólpinn? En aldrei öruggur, alltaf varð hann að vera á varð-
bergi.»
Kemst uppreisnarmaðurinn kannski um síðir að raun um að
öll hans barátta hefur verið hlálegt eintal vitstola manns?
Kannski er auðmjúkur þrællinn vísari en Prómeþeifur þegar
allt kemur til alls. Sá sem beygir sig og samþykkir hefur að
sönnu meiri möguleika ásáluhjálp en mótmælandinn. — En samt
sem áður heldur maðurinn áfram að ganga svipugöng útlegðar
og uppreisnar, hann lætur ekki deigan síga þó hann viti „gagns-
leysi“ baráttunnar. Hann hefur einfaldlega ekki annan valkost
svo fremi hann vilji vera sjálfum sér trúr. Örlög manna eru,
með öðrum orðum, að vera ólæknandi mótmælendur. Meðvit-
aður maður gerir sér grein fyrir donquixotisma sínum — en
hann getur ekki annað —:
... my rebellion is a faith to which I subscribe without believing in it.
But I cannot not subscribe to it.10
Þessi tvíbenta og þversagnakennda aðstaða einkennir lífs-
hlaup hans. Hann getur hvorki trúað né afneitað. Hann getur
aðeins andmælt og hafnað sáttum sem sviptu hann sjálfstæði
sínu. Leit og andspyrna eru og verða lilutskipti hans.
1.3 Krossinn og gyðingurinn
Áður en vikið verður að einstökum verkum í ljósi þeirrar til-
verusýnar sem hér hefur verið kynnt er rétt að athuga lítillega
áhrifin sem hún hefur haft á skáldskaparmálið. Auðsjáan-
lega er það ekkert áhlaupaverk að lýsa röklausum heimi með
„rökvísu“ tungumáli. Hvernig bregst ritliöfundurinn við þegar
hann hefur sannfærst um að merking málsins sé tóm „goðsögn"?