Skírnir - 01.01.1981, Side 62

(30
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
Hvernig verður óskiljanlegum veruleika lýst með „greinandi“
hugtökum? Geta mannleg form skýrt formleysuna? Beckett gerði
sér skýra grein fyrir þessum vandamálum. Honunr var ljóst að
nauðsyn bar til að endurskapa skáldmálið og leita nýrra
„forma“: „Hlutverk listamannsins í dag er að finna form sem
rúmar ringulreiðina,“ sagði Beckett.11 Form hefðarinnar fölsuðu
veruleikann að hans áliti og drógu dul yfir formleysi tilverunn-
ar:
The coníusion. .. is all around us and our only chance now is to let
it in. The only chance of renovation is to open our eyes and see the
mess. /- - -/ What I am saying does not mean that there will henceforth be
no form in art. It only means that there will be new form, and that this
form will be of such a type that it admits the chaos and does not try to
say that the chaos is really something else. The form and the chaos remain
separate. The latter is not reduced to the former. That is why the form it-
self becomes a preoccupation, because it exists as a problem separate from
the material it accommodates.12
Hér lýsir Beckett í raun lielstu orsök þeirrar formlegu nýsköp-
unar sem átt hefur sér stað í bókmenntum þessarar aldar.
Ný tilverusýn kallar á nýtt bókmenntaform, nýjan frásagnar-
hátt. Upplausn hefðbundinnar heimsskoðunar dæmir viðtek-
in form úr leik. Hér verður engin tilraun gerð til að kryfja
„formbyltinguna“ og þróun hennar heldur reynt að skýra lítil-
lega það táknmál sem notað hefur verið til að lýsa veruleika
nútímamannsins. Aðeins verða þau atriði athuguð sem varpa
Ijósi á íslensku textana sem skoðaðir verða hér á eftir.
Táknmál nútímaskáldskapar er að verulegu leyti reist á grunni
fornra menningararfleifða. En oftast nær hafa tákn fortíðarinnar
misst fyrra inntak sitt þar sem þau birtast í verkum nútíma-
rithöfunda og breyst í skáldlegar líkingar. Manneskjan er tákn-
uð sem hrópandi í eyðimörk eða flakkandi gyðingur, kross-
beri eða riddari í baráttu við vindmyllur. Þessi þjakaða mann-
vera ráfar um rammvillt í myrkri og þoku eða reikar veg-
laus um óendanlegt eyðiland. Hún afplánar óumflýjanlegan
dóm eða lifir við ok óhjákvæmilegrar sektar sem hún skilur
ekki. Líf hennar er þrotlaus flótti í skugga miskunnarlausrar
bölvunar. Algengar eru myndir hreinsunarelds og vítis, píslar-