Skírnir - 01.01.1981, Page 70

68
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
fylginaut eða skilyrðingu valfrelsisins. Maðurinn kýs „innihald“
sitt og býr til þá manneskju sem hann er. En hann velur ekki
aðeins fyrir sjálfan sig heldur og alla aðra menn. Af þeim sök-
um ber hann ábyrgð gagnvart þeim jafnt og sjálfum sér. Með
öðrum orðum, athafnir og ákvarðanir einstaklingsins verða að
taka mið af því sem er jákvætt fyrir aðra einstaklinga. Að dómi
Sartres fylgir angistartilfinning þessari ábyrgð. Hún sprettur
ekki síst af því að einstaklingurinn verður sjálfur að ákveða
hvað sé „rétt“. Hann getur ekki stuðst við algild siðaboð í gildis-
lausum heimi. Manneskjan er dæmd til að vera frjáls og bera
allan heiminn á herðum sér; í ákvörðunum sínum er hún lög-
gjafi alls mannkyns, er niðurstaða Sartres.
í Ijósi þessarar ábyrgðarhugmyndar rís tilvistarleg sekt m. a.
þegar manneskjan hefur skirrst við að taka fulla ábyrgð á verk-
um sínum og afleiðingum þeirra. Sú virðist vera merking sög-
unnar af Kain. Hann drepur bróður sinn og fremur með því
verknað sem felur í sér altæka afneitun lífsins. Kain velur sér
hlutverk morðingjans en jafnframt er hann m. a. að velja hið
sama fyrir aðra menn. Kain rís ekki undir afleiðingunum, m. a.
af því að hann samþykkir ekki að dráp hans sjálfs sé rökrétt
niðurstaða verknaðarins. Hann er ekki sjálfum sér samkvæmur
eins og Caligula í samnefndu leikriti Alberts Camus.
í textanum Að kveðja er fjallað um vanda manneskju sem
dæmd er til tilvistarlegrar útlegðar. Maðurinn er á förum frá
stað þar sem hann hefur lifað ljúfar stundir; hann er að yfirgefa
ástkonu sína og heimili og heldur af stað út í auðnina án fyrir-
heits um áfangastað. Einhver innri rödd knýr hann áfram:
Hann var dæmdur til friðlausrar útlegðar, að fara einn og óferjandi um
heiminn og leita ekki staðar, það voru ekki tilteknar vegalengdir sem honum
voru ætlaðar og ekki ákveðnir staðir sem hann varð að finna, engin land-
fræðileg mörk að setja sér, áfangar x virðingastiga þjóðfélagsins og þvílíkt,
nei allt það var honum nú einskisvert, það skipti engu máli sem stýrði lukku
annarra manna: hann var að leita sjálfs sín. (53)
Þetta er gyðingurinn gangandi að hefja för sína og leit. Þessi
maður hefur öðlast svipaða lífsreynslu og Jósef K. og reynir nú
að finna sinn innri mann með því að afneita heimi vélgengs fé-