Skírnir - 01.01.1981, Qupperneq 91

SKÍRNIR
EINFARAR OG UTANGARÐSMENN
89
Hið sanna eðli núverunnar kom í ljós: hún var það sem er til, og allt sem
ekki var núvera var ekki til.42
Fyrirbærin eru einungis það sem þau eru „hér“ og „nú“ í
hlutstæðri tilvist sinni. Fortíðin er ekki til, hvorki í hlutunum
né í vitund mannsins. Núveran er eini tíminn sem er hugsanleg-
ur, því að tilvistin er „minnislaus". í þessu felst sársaukafull
upplifun Roquentins og konunnar í Hótelgestum. Þau sjá í
gegnum tál endurminningarinnar.
Einsemd mannsins í fjöldanum er túlkuð með sterkri mynd í
Hótelgestum. Maður nokkur slysast til að kveikja í sjálfum sér,
og hleypur kveinandi um götur eins og eldibrandur. Einu við-
brögð áhorfenda eru innantómar athugasemdir og forundran.
Aðeins konan skynjar himinhrópandi fáránleika þessa atviks:
... guð, hvað hann var einn, með eldinn eins og rauðgult óargadýr á
bakinu — og allt þetta fólk í kringl (58)
III.5 Frelsi og firring
Langlengsta og viðamesta saga bókarinnar er Stojnunin. Hún
hefur nokkra sérstöðu að því leyti að þema hennar er fremur
samband einstaklings og samfélags en einstaklingsbundinn veru-
leiki manneskjunnar. í sögunni kryfur Geir möguleika manns-
ins á að lifa heilu og sönnu lífi í þjóðfélagi nútímans. Sagan
ber þess vott að hann hefur gengið í læri hjá meistara Kafka
sem af mestum snilldarbrag hefur þrætt saman tákn og lýsingu
í samfelldan órofa vef. í velviljuðum og skilningsríkum ritdómi
benti Bjarni Benediktsson á þetta einkenni sögunnar og er ekki
úr vegi að vitna í ummæli hans:
Táknan og raunveruleikalýsingu er slungið saman á þann veg að maður
veit ekki hvar hið fyrra hættir og hið seinna tekur við; en slík samtenging
er einmitt dýrust þraut táknræns skáldskapar: táknanin verður veruleg,
veruleikinn táknrænn. Stofnunin er mikil saga, einhver besti skáldskapur
sem ungur höfundur á íslandi hefur lengi samiölí?'
Einhver váleg dul umleikur heim Stofnunarinnar. Nafnlaus
söguhetja lifir í óskýranlegri og framandi tilveru, dæmd til
dauða fyrir brot sem hún þekkir ekki. Hún er réttlaus og magn-