Skírnir - 01.01.1981, Side 93

SKÍRNIR
EINFARAR OG UTANGARÐSMENN
91
að hún sé frjáls manneskja með möguleika. Hún velur sjálfa sig
og vegur þannig að löghelgaðri goðsögn um veruleika.
Söguhetja Stofnunarinnar er utangarðsmaður. „Hann var sá
eini í Stofnuninni, sem ekki var tölusettur“ (84). Honum er
hvergi ætlaður starfi eða staður í þrautskipulögðum og vélræn-
um heimi þessa samfélags. Hann er „öðru vísi“ og því skot-
spónn sem múgmennin níðast á. Eins og aðrir er liann fangi
innan himingnæfra múra Stofnunarinnar og þekkir ekkert ann-
að líf en hennar. Tilvera hans er litlaus og hamingjusnauð; hún
er jafnvel enn vonlausari og tilgangslausari en annarra af því
að hann gerir sér grein fyrir þýðingarleysinu og þráir „eitthvað"
annað.
í heimi Stofnunarinnar eru dagarnir liver öðrum líkir. Þeir
spegla hver annan áþekkt galtómum búðargluggum eins og kom-
ist er að orði í annarri sögu eftir Geir. Morgnarnir koma óboðn-
ir og valda einungis „tilgangslausri ókyrrð" (85—86). Hugsun
fólksins er bundin nærtækasta hversdagsleika, því sem það hef-
ur fyrir augum og getur snert á. Heimssýn þess takmarkast við
þröngan sjóndeildarhring „fangelsismúranna". Það dregur
aldrei nauðsyn Stofnunarinnar í efa og getur ekki ímyndað sér
annan kost. Goðsögnin um óforgengilegt valdakerfi hefur það á
valdi sínu:
Sú hugsun að hægt væri að komast eitthvað burt var svo ný og ankannaleg
fyrir þeim að þeir misstu málið eða þá að stafirnir í orðum þeirra voru
vafðir innan í baðmull svo ómögulegt var að festa reiður á því sem þeir
sögðu. (85)
Krafist er skilyrðislausrar auðsveipni gagnvart lögum Stofn-
unarinnar. Ibúunum er markaður bás sem þeir verða að una
við. Brot söguhetjunnar er í því fólgið að hún leyfir sér of mikið
frjálsræði. Með því að leyfa sér hið óleyfilega — að vera mann-
eskja — storkar hún því háttbundna lífsmynstri sem samfélagið
rís á.
Margir heimspekingar og sálfræðingar hafa bent á þá mann-
legu eyðileggingu sem firring nútímalífs hefur haft í för með sér.
Menn hafa misst tökin á veruleika sínum og þjóðfélagsöfl-
in tekið á sig mynd óviðráðanlegra örlaga sem einstaklingurinn