Skírnir - 01.01.1981, Page 107

SKÍRNIR
ATÓMSKÁLD OG MODERNISMI
105
einhverskonar meðalveg á milli formbyltingarskálda og hefð-
bundinna sem hann kennir við fordæmi Snorra Hjartarsonar
og með ýmsum hætti yngi upp og endurnýi forna hætti og rím.2
Þessar sömu viðmiðanir lrafa verið í góðu gildi alla tíð síðan í
flestöllu því sem um þessi efni hefur verið rætt og ritað. Nútím-
inn er séður í teikni formbyltingar og hin formbreyttu ljóð tek-
in sem helstu dæmi nútímastefnu, módernisma í bókmenntun-
um. Orð eins og „formbylting“ og „módernismi“ eru notuð
þannig að þau skarast sífellt og sjaldnast verður til hlítar ljóst
hvað þeim er ætlað að merkja hvoru um sig.
Nú virðist það ósköp einfalt mál að láta orðið formbyltingu
merkja fyrst og fremst liina bragfræðilegu breytingu, almenna
þróun Ijóðagerðar á burt frá hátt- og hefðbundnum brag uns
það er orðinn almennur ljóðrænn ritháttur að yrkja háttfrjálst
og lausrímað ef ekki með öllu rím- og háttlaust. Þannig séð er
formbylting ljóðagerðar mælanleg og teljanleg, eins og Eysteinn
Þorvaldsson imprar á (195—204) og má ráða framgang hennar af
fjölda formfrjálsra ljóðasafna frá ári til árs. Breytir engu um
þennan mælikvarða þótt það sé ljóst að samfara auknu brag-
frelsi verða aðrar breytingar á ljóðmáli og stíl sem örðugra kann
að vera að koma á þær máli, umfram allt með aukinni rækt við
myndrænt málfar og myndræna málsköpun í ljóðagerð; form-
frjálst og skilvitlegt myndmál þeirra verður höfuðeinkenni hinna
nýju ljóða í stað hins hefðbundna brags með sínu rökvíslega
myndmáli, undirskipuðu öðrum formsþáttum textans. Þetta er
raunar það sem úr sker á milli nýrra og gamalla stílshátta að
mati Eysteins Þorvaldssonar og aðalviðfangsefnið í seinni hluta
bókar lians að lýsa nánar þeirri þróun (205—269). Annað mál er
svo þróun ljóðagerðar á síðustu árum eftir að formbylting og
módernismi liafa gengið um garð og hinn nýfrjálsi Ijóðstíll
myndað að sínu leyti nýja Ijóðræna hefð.
Ef reynt er að koma mælikvarða á þróun og framgang form-
byltingar beinist athyglin brátt ennfremur að heimildum um
stöðu ljóðlistar á meðal annarra bókmennta og meðal lesenda
á bókamarkaði. Á yfirliti yfir íslenska bókaútgáfu í áttatíu ár,
1887—1966, má sjá að útgefnar ljóðabækur allt þetta tímabil eru
alls 1330, að ljóðaþýðingum meðtöldum. Eftir sömu heimild