Skírnir - 01.01.1981, Blaðsíða 179

SKÍRNIR ÍSLAND OG AÐDRAGANDI STYRJALDAR 177
studdist við sanni ekki réttmæti ásakana hans? Ef svo er hefði
nánari rökstuðningur verið nauðsynlegur. Eða ber að skilja
gagnrýni höfundar svo að tilvitnað ákvæði hegningarlaganna
frá 1869 hafi ekki verið í samræmi við ríkjandi réttarvitund?
Ekkert er vikið að því. Eða telur höfundur sektina ef til vill of
háa miðað við málavöxtu? Þetta er að sjálfsögðu matsatriði.
Sjálfur get ég lýst þeirri skoðun minni, að dómstólar hafi bæði
fyrr og síðar dæmt fullþung viðurlög í meiðyrðamálum sem rísa
af opinberri umræðu í þjóðfélaginu, en ekki veit ég hvort höf-
undur er sömu skoðunar.3
Þegar Þórbergur skrifaði greinar þær sem urðu tilefni máls-
höfðunarinnar höfðu þjóðernisjafnaðarmenn ekki verið ár við
völd í Þýzkalandi. Hæstaréttardómur — kveðinn upp rúmu ári
eftir valdatöku þeirra — verður að sjálfsögðu ekki reistur á því
sem síðar kann að gerast eða sannast. Og eftir þetta kom það
ekki til kasta íslenzkra dómstóla að taka afstöðu til æruverndar
Hitlers sem kanzlara Þýzkalands svo að enginn getur um það
sagt hver niðurstaðan hefði þá orðið.
Sá sem í sagnariti fjallar um gerðir dómstóla verður ávallt að
hafa í huga gildandi réttarreglur þegar dómur gengur, bæði efn-
isreglur og formreglur. í réttarfari — sem er samheiti á vinnu-
reglum dómstólanna — hefur meðal annars sú meginregla lengi
gilt að mál skuli dæmd eftir þeim gögnum sem fyrir dómendur
eru lögð, enda vandséð að önnur aðferð sé viðhlítandi. Og varla
ættu dómstólar að glata trausti þótt þeir sýni vandfýsi við mat
á sönnunum.
Viðgangur réttarríkisins er öðru fremur háður starfi dómstól-
anna; þykir því sjálfsagt að gera til þeirra miklar kröfur um
vönduð vinnubrögð. Af því leiðir að þeir eru fráleitt hafnir yfir
gagnrýni. En gagnrýnendurnir verða að lúta sömu kröfu um
vinnubrögð. Ekkert er vísara til að grafa undan réttarríkinu en
hvatvíslegar og órökstuddar ádeilur á dómstólana.
í þessum kafla er nokkuð vikið að afstöðu íslenzkra stjórn-
valda til gyðinga. Vekur frásögn höfundar óneitanlega undrun,
ekki sízt þegar höfð er í huga sú fordæming á kynþáttamismun-
un, sem ráðandi er í almennri umræðu á íslandi og sú sjálfs-
12