Skírnir - 01.01.1981, Qupperneq 197

SKÍRNIR ÍSLAND OG AÐDRAGANDI STYRJALDAR
195
Ekki er fyllilega ljóst við hvaða tímabil höfundur á með orð-
unum „á þessu tímabili“. Af frásögninni mætti og ætla að Krist-
ján Torfason hafi látizt einhvern tíma eftir 1936 og Wright
„komizt yfir“ réttindin eftir þann tíma, en þó fyrir 1939 þegar
hann var hér.
Kristján Torfason lézt árið 1931, þá eignalaus, og hefur Har-
aldur Ásgeirsson verkfræðingur greint frá aðdraganda eignamiss-
is hans.9 Kristján hafi hætt fé sínu í endurbyggingu Sólbakka-
verksmiðjunnar við Flateyri sem var kostnaðarsöm en ekki tókst
að Ijúka á réttum tíma; hlutafélagið varð gjaldþrota. Síldarút-
gerð og síldarvinnsla hafi verið erfið á þessum árum og margir
tapað eignum sínum, þar á meðal Kristján Torfason. Torfasyn-
ir hefðu veðjað aleigu sinni til eflingar atvinnulífi í byggðarlagi
slnu og tapað. Sök þessara manna hafi ef til vill einkanlega ver-
ið sú að tefla of djarft.
Um námuvinnslu í Eyrarfjalli er það annars að segja að mjög
skorti á fullnægjandi rannsóknir enda reyndust leirlögin ekki
vera báxít þegar betur var að gáð. En mönnum var mikið í mun
að renna fleiri stoðum undir atvinnulíf en fyrir voru og gerðu
það stundum meira af kappi en forsjá. Er það bæði gömul saga
og ný að hér á landi sé ráðizt í framkvæmdir af ónógri fyrir-
hyggju. Hinu má þó ekki gleyma að á þessum tíma hættu menn
eigin fjármunum, en svölluðu ekki með almannafé og framtaki
þeirra fylgdi að safnað var reynslu sem vafalaust hefur komið að
einhverjum notum síðar.10
Ónákvæmni í frásögn höfundar virðist meðal annars stafa af
því að hann styðst um of við grein Jónasar Jónssonar í Tíman-
um 11. marz 1939: Kúlu-Andersen og Héðinn Valdimarsson með
„nýju fötin keisaransHana má skilja svo sem Kristján Torfa-
son sé í fullu fjöri að selja námuréttindi. — Frásögn höfundar
af þessu máli er að öðru leyti helzt til mótuð af sjónarmiðum
framsóknarmanna sem einhverra hluta vegna sáu ástæðu til að
ráðast harkalega á Wright og förunauta hans. Þess verður á hinn
bóginn lítið vart að höfundur reyni að grafast fyrir um viðhorf
Wrights sjálfs. Þó gerir hann ítarlega grein fyrir námuvinnslu-
hugmyndum sínum í Morgunblaðinu 8. marz 1939, en höfundur