Skírnir - 01.01.1981, Síða 232

230
PÁLL BALÐVIN BALDVINSSON
SKÍRNIR
er mannúðin, mannþekking þeirra og svo að allir reyna þeir á þessu tímabili
að setja saman heillegri sögur en áður hafði tíðkast fyrir þennan aldurshóp.
Þeir voru misdjarfir í efnisvali, athyglisvert er að Stefán Jónsson skuli hafa
hliðrað sér hjá að fjalla um stríðsárin í sögum sínum. Hann er bundinn
þroskasögunni í báða skó, meðan þær Ragnheiður og Margrét skoða fjöl-
breytilegri efni í sögum sínum, hvor með sínum hætti. Margrét hefur skorið
sig nokkuð úr þessum hóp, hún var eljusamur rithöfundur, skrifaði mikið og
ritstýrði Æskunni. Frásagnarháttur hennar byggist ekki á þeim innri lýsing-
um sem Ragnheiður og Stefán voru svo snjöll við. Hún lýsir ytra borði, en
skoðar og segir frá ýmsu sem jafnvel enn í dag þætti ekki við hæfi ungra les-
enda. Bækur Margrétar hafa verið ófáanlegar um árabil en ættu eftir áminn-
ingu Silju að komast á markað á ný.
Yfirlit er í áttunda hluta um fræðslurit. Það rýfur nokkuð þá stígandi sein
er í uppbyggingu ritsins, en sá hluti og næstu tveir, um ljóð og leikrit, og
myndabækur fyrir ung börn, eru innskot i þá sögu sem mest rúm tekur í riti
Silju. Allir eru þessir kaflar skynsamlega skrifaðir. Efni þeirra hefði samt
betur verið skoðað í víðara samhengi: ljóð í tengslum við bókmenntakennslu
í skólum og dægurlög sem samin eru fyrir börn; leikrit í tengslum \ið leik-
starfsemi fyrir börn og með börnum; og myndabókin í tengslum við þann
myndasögufaraldur sem nú hefur gripið um sig meðal landsins barna. En
allir þessir hlutar verða þeim að góðu gagni sem hug hafa á að sinna þessum
verkefnum.
Það er grundvallarkenning í riti Silju að hér takist á tvær gerólíkar teg-
undir bókmennta þegar eftir strið. Andspænis þeim sagnaflokkum sem hún
hefur greint frá í fyrri hluta ritsins stillir hún upp stórum flokki sagna, svo
kölluðum afþreyingarritum. Hefur ekki til þessa birst á prenti hérlendis svo
ýtarleg greinargerð um þetta fyrirbæri. Hugtakið afþreyingarbókmenntir er
í sjálfu sér stórvarasamt. Það er niðrandi, rétt eins og vinnukonubókmenntir
og kerlingabækur, og því einkar vel til þess fallið að vekja vanhugsaða for-
dóma og auka á bil milli þeirra sem lesa slík rit og hinna sem telja sig betur
setta í lesefni.
Það sem einkennir rit af þessu tagi er fyrst og fremst stærð þeirra í mark-
aðslegu tilliti Við getum nefnt nýlegt dæmi: hérlendis er nú fáanlegur í sölu-
búðum (ekki aðeins í bókaverslunum) bókaflokkur um Morgan Kane. Hann
er norskur að uppruna, en sögur þessar gerast allar í villta vestrinu og skipta
tugum. Ekki er ólíklegt að lesendahópur þessara bókmennta sé að stórum
hluta böm og unglingar. Bækurnar eru ódýrar, hvert hefti er sjálfstætt, en
söguhetjan er ætíð sú sama. Nú mun upplag hvers heftis vera um tugur
þúsunda. Olíklegt er að íslensk afþreyingarrit hafi nokkru sinni náð slíku
upplagi. Jafnvel erlendar syrpur eins og bækur Enid Blyton, sögumar af
Hönnu, Beverly Gray, Bob Moran og Kim og hvað þau heita nú öllsömul,
hafa ekki komið út í slíku upplagi.
Menn deila ekki svo mjög um bókmenntalega eiginleika skáldskapar af
þessu tagi. Ýmsum kann að bregða nokkuð við þegar Árni í Hraunkoti og