Skírnir - 01.01.1984, Blaðsíða 82
78
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
menntalífið næsta lítið og ósnortið af frelsistímum út í álfu.
Hvergi eldaði fyrir nýrri hugsun, að virtist. Uppreisnargirni
Kristjáns vakti hann til andstöðu við þetta samfélag. Hann
dreymdi um að gysi lognmollan, deyfðin, hin makindalega værð.
Óþol hans kemur vel í ljós í bréfi er hann skrifaði Gísla Brynj-
úlfssyni 25. nóvember 1863:
Hjer heima ber ekkert til tíðinda fremur venju. Meðan aðrar þjóðir hefja
handa og rísa upp mót harðstjórunum og brjóta hina járnsterku veldisspíru
þeirra, — meðan hið heilaga blóð frelsishetjanna döggvar föðurland þeirra
og bergmál ættjarðarinnar svarar andlátsstunum þeirra — meðan fylkingar
kappanna brjótast fram í berserksgangi og hinar stórskornu hetjumyndir
deilast aðeins gegnum eld og reyk, fallbyssan dynur, skoteldingin leiftrar
og hið saklausa blóð flýtur yfir gullblómgaðar ekrur, — orusturökkrið birt-
ir upp, bjartir sigurgeislar leika á hljómbumbum þeirra, sem „metast at
val felldan" — eign og vinur er horfið, en hinar brúsandi blóðöldur hafa
flutt eymd og smán á haf óminnis og hugprýðin gengur sigurkrýnd af víg-
vellinum studd sverði sannleikans, og friður og blessun drottins er yfir sig-
urvegurunum, sem barist hafa fyrir rjettu máli, — meðan alt þetta ber við
sitja Islendingar heima í kofum sínum og stara með þögulli gremju á hin
eyddu forðabúr sín og nöldra endrum og eins út af hinum þungu örlögum
sínum. Nú eru þeir hættir að sitja við langelda á kveldum og skemta sjer
með hersöngvum óðsnillinganna, og sjón hinna skygðu skjalda og blikandi
sverða vekur nú eigi lengur huga þeirra úr deyfð og doða.20
Kristján er við sama heygarðshornið tæpum tveimur árum
síðar í bréfi til sama manns. Allt er tíðindalaust í Reykjavík,
enda „flest andlegt fjör og dáð horfið hjer úr landi“:
. . . virðist mjer svo sem líf það, er hjer færðist í þjóðlíkama vorn fyrir
fám árum, sje nú aftur að blæða úr æðum hans. Það er eins og nú þyki alt
undir því komið að færa ísland úr hinum fornu og stálslegnu herklæðum,
sem það var í á dögum þeirra Njáls og Gunnars, og færa það aftur í einhvern
danskan Ijereptsslopp, sem varla mun duga því eins og skyrtan forðum
Örvar-Oddi. Mjer getur ekki annað en dottið í hug stakan eftir Þormóð,
þegar jeg lít á hið föla yfirbragð ættjarðar minnar nú á dögum:
„Fár verðr fagr af sárum.
Fann ek örvadrif, svanni",
því þúsund sár hafa þvi verið slegin, en það er best fyrir oss íslendinga
að vera ekki að ýfa harma vora upp. Vjer hljótum, eins og Bjarni segir um
Sæmund Hólm „að gráta og geta ei bjargað“.2l