Skírnir - 01.01.1984, Blaðsíða 174

170
ÞORSTEINN GYLFASON
SKÍRNIR
stofnunum að velja fólk saman til hjúskapar. Eins virðist Hayek
það fráleitt að unnt sé að meta alla aðra mannkosti en þá sem á
reynir í sambúð hjóna.
Á þessu herðir Hayek svo með því að segja að verkalaun eftir
manngildi eða verðleikum séu ósamrýmanleg frelsi manna til að
rækja þau störf sem þeim sýnist. Að því er virðist eru rök hans
fyrir þessu þau, að ein og sama staðreyndin — nefnilega sú að
við ráðum ekki yfir vitneskju um vitneskju og annað huglægt
ásigkomulag annarra — valdi því að manngildislaunakerfi er
illframkvæmanlegt eða óframkvæmanlegt, og svo hinu líka að
frelsi manna til athafna er æskilegt eða nauðsynlegt. Af þessu
blasir það við að Hayek er nokkru frjálslyndari en Leó XlIIdi.
Allt um það er hér ályktunarvilla: þó svo að ein og sama stað-
reyndin hafi tvennar afleiðingar, er auðvitað ekki þar með sagt
að afleiðingarnar hljóti ávallt að fylgjast að. En þetta er hin
fróðlegasta villa. Hún gerir Hayek kleift að láta að því liggja
að þeir sem vilja stefna að því að menn þiggi laun eftir verð-
leikum — þannig til dæmis að iðjulaus yfirstétt raki ekki saman
fé á kostnað vinnandi fólks — séu sjálfkrafa mótdrægir frelsi
manna til verka. Jafnframt þessu sést honum svo yfir hitt, að
frelsi manna til að velja sér störf eftir geðþótta er heft með
nákvæmlega sama hætti hvort heldur menn eru valdir til starfa,
eða launaðir fyrir störf sín, eftir árangri í starfi eða eftir verð-
leikum sínum svo sem eins og vinnusemi. Ef við teljum það til
frelsisskerðinga, eins og Hayek virðist gera, að menn ráðist til
starfa eftir verðleikum, þá er það líka frelsisskerðing að ráða þá
eftir árangri verka þeirra og án tillits til hvata þeirra til verka.
Við frekari lestur í Frelsisskrá Hayeks kemur í ljós að kenn-
ing hans um að manngildismat sé ósamrýmanlegt mannlegu
frelsi er alls ekki raunveruleg ástæða hans til þess að telja verð-
gildismat allt að því sannanlega ákjósanlegra en verðleikamat.
Raunverulegar ástæður hans eru tvær. Önnur er sú að við getum
ekki vænzt þess að laða hina mestu hæfileikamenn til hvers
konar starfa nema við launum þeim eftir verðgildi en ekki
manngildi. „Það væri okkur bersýnilega ekki til góðs,“ segir
hann, „að láta alla sem hafa lagt sig fram af samvizkusemi njóta