Skírnir - 01.01.1984, Side 207

SKÍRNIR
IIVAÐ ER RÉTTLÆTI?
203
leiðir að enginn venjulegur hæfileikamaður getur sagt að hann eigi vegna
verðleika sinna rétt á þvi að menn sameinist um einhverja þá skipan á dreif-
ingu gæða og byrða sem veitir honum hlunnindi umfram það sem talizt get-
ur vera öðrum til hagsbótaJ2
Hann segir líka:
Náttúrleg skipting gæða er hvorki réttlát né ranglát; né heldur er það rang-
látt að maður fæðist til ákveðinnar stöðu í samfélagi sínu. Þetta eru ein-
faldlega náttúrlegar staðreyndir. Réttlæti og ranglæti koma þá fyrst til sög-
unnar þegar stofnanir samfélagsins taka að bregðast við þessum staðreynd-
um.73
Þessu fylgir svo ein stórfenglegasta hugmynd Rawls: sú að mann-
legir hæfileikar séu sameign allra manna.
Standast nú þessar röksemdir? Mér sýnist ekki. Robert Nozick
vekur athygli á einum veikum hlekk: hann er sá að Rawls gefur
sér, að því er virðist, að enginn geti átt neitt skilið nema hann
eigi það skilið að öllu leyti,74 það er að segja nema hann eigi
líka skilið allt sem til þess þarf að honum hlotnist það. Og
þetta fær varla staðizt nema við séum til í að trúa því að eng-
inn verðskuldi nokkurn tíma neitt. Hitt sýnist mér jafnvel verra
að málflutningur Rawls er reistur á hæpinni erfðafræði. Rawls
virðist ganga að því vísu að náttúrlegir eiginleikar fólks séu
óbreytanlegir; eins og allur þorri fólks virðist trúa um þá eigin-
leika fólks sem er sagt að séu því áskapaðir. Þetta sést af því
meðal annars að hann telur staðreyndir um sálargáfur fólks vera
sambærilegar við þá að það er fætt til einnar samfélagsstöðu og
annarrar ekki. Því fæðingu sinni við hvaða aðstæður sem vera
skal breytir enginn lifandi maður, hvort sem við ættum að kalla
það náttúrlega staðreynd um mann eða ekki hvar i samfélagi
hann er fæddur.
En þetta er óvart alls ekki rétt. Maður getur auðvitað átt
margvíslegan þátt í því sjálfur að hann hefur þrek og þolin-
mæði til æfinga í íþróttagrein til dæmis, og það eiga flestir ef
ekki allir sem þessum tveimur kostum eru búnir. Samkvæmt
réttri erfðafræði er hver einasti eiginleiki manns orðinn til við
samleik erfða og umhverfis.75 Við þetta bætist það svo um mann-
eskjuna að umhverfi sínu, náttúrlegu sem mannlegu, getur hún