Skírnir - 01.09.1991, Blaðsíða 67

SKÍRNIR
TIL VARNAR LÝÐRÆÐINU
329
sem sé að auka vellíðan sína og hamingju og að forðast hið gagn-
stæða. Þetta skynsemishugtak er grunnur þeirrar hagfræðilegu
stjórnspeki nútímans sem Schumpeter er meðal annarra höfundur
að. Hafa þessi fræði verið mikið í tísku meðal stjórnmálafræðinga,
sérstaklega vestanhafs, en þrátt fyrir mikla gagnasöfnun og umtals-
verða reiknigetu nýjustu tölvukynslóða eru mörg mikilvæg vanda-
mál ennþá óleyst. Þannig hefur hagfræðin til dæmis átt í nokkrum
erfiðleikum með að útskýra hvers vegna skynsamt fólk - sam-
kvæmt þessari tæknilegu skilgreiningu - leggur á sig þá fyrirhöfn
að kjósa á annað borð. Þetta er vandamál vegna þess að samkvæmt
þessu skynsemishugtaki er það ekki fyrirhafnarinnar virði að kjósa,
sérstaklega ekki í ríki eins og Bandaríkjunum þar sem hvert
atkvæði skiptir stærðfræðilega sáralitlu máli í tengslum við þá kosti
sem í boði eru og þá tugi milljóna manna sem hafa kosningarétt.
Samtímis segja frjálshyggjumenn að auðvitað sjái hver skynsamur
maður það í hendi sér að það borgi sig að kjósa í því skyni að
viðhalda stöðugleika og auka þannig eigið öryggi!
Þessu til viðbótar má setja fram þá gagnrýni á hina hagfræðilegu
frjálshyggju að samkvæmt hennar eigin skynsemishugtaki falli
jafnvel hugmyndin um fulltrúalýðræði um, sjálfa sig. Rökin gegn
þátttökulýðræði voru þau að það sé ekki fyrirhafnarinnar virði
fyrir almenning að verða sér úti um nauðsynlegar upplýsingar til
að taka afstöðu í fjölmörgum málum. En er það fyrirhafnarinnar
virði að taka upplýsta afstöðu til þess hverjir eiga að taka ákvarð-
anirnar fyrir mann? Og jafnvel þótt það væri fyrirhafnarinnar
virði, er þess þá nokkur kostur? Með öðrum orðum, þá er ekki
fullvíst að það sé nokkurt vit í fulltrúalýðræði ef við göngum
eingöngu út frá skynsemishugtaki þeirra sem halda því fram að
það sé besti kosturinn.35
A þátttökurökunum og málflutningi félagshyggjusinna eru ekki
síður vankantar sem vert er að benda á. Alvarlegustu andmælin gegn
35 Ekki verður svo skilið við þessa umfjöllun hér að ekki sé vísað til gagnrýni
Kenneth J. Arrow - þó sú gagnrýni geti stundum átt við um þátttökulýðræði rétt
eins og fulltrúalýðræði. í sem stystu máli ganga hugmyndir hans (og
útreikningar) út á það að nær ómögulegt sé að hugsa sér einhverja ákvörðunar-
aðferð eða fyrirkomulag sem tryggt gæti að niðurstaðan væri í samræmi við
hagsmuni almennings (nú eða vilja meirihlutans ef því er að skipta). Sjá Social
Choice and Individual Values (2. útg. Wiley, New York 1963).