Skírnir - 01.09.1991, Blaðsíða 185

SKÍRNIR ER SKÁLDSKAPURINN LEIÐ TIL HJÁLPRÆÐIS?
447
verka sinna heldur hann áfram að vera af annarri af tveimur teg-
undum rithöfunda sem renna venjulega saman í þriðja flokknum.
Sú fyrri er fámenn, í henni eru þeir sem sækja helst í eigin sjóð
og nota þá aðferð að höfundur tvístrar sínum innra heimi í aðra og
dreifir við gerð skáldsögunnar sinni eigin persónu á allar aðrar í
verkinu.
Fæstir rithöfundar „skapa“ í raun og veru persónur, í sögum
þeirra er ekki til neitt sem hægt væri að kalla með réttu „persónu-
sköpun“, heldur misjafnlega haganlega gerð upplausn persónuleika
þess sem skrifar. I öllum rithöfundum eru ótal og sundurgerðar-
legar sálir, sálnakraðak sem aðeins höfundurinn kemst í gegnum og
getur komið haganlega fyrir undir ýmsum nöfnum í skáldverki, ef
hann hefur meðfædda stílgáfu. Eða öllu heldur virkjar hann
þráhyggju sína og beitir klifun sinni með listrænum hætti. Þetta
niðurrif og endursköpun er árangur þarfar sem aldrei er víst af
hverju sprettur eða hvers eðlis hún kunni að vera, og hún virðist
ekki vera nauðsynleg nema fyrir hann sjálfan. Slíkur niður-
rifsmaður og endurskapari stundaði iðju sína óslitið þótt hann
kæmi aldrei verkum sínum „á prent" eða út til lesenda. Honum er
nóg að flytja á milli innan síns hugarheims.
I hinum flokknum er sá sem leitar síður inn í vítahring sálna
sinna til þess að brjóta þær með fagurfræði viljans í einingar sem
hann dreifir síðan. Þess í stað grípur hann til þekktra manna úr
eigin umhverfi eða sögunni og umbreytir eða lagar til, oft í þeim
tilgangi að „koma til móts“ við lesendur eða „þarfir“ samfélagsins.
Samherjarnir eða jábræður þykjast læra af verkum hans, en fjand-
menn veitast að honum og þeim; þess vegna þolir hann píslarvætti
um stund uns þjóðin sér í skáldskap hans spón í rembing sinn og
lyftir honum á stall sem þjóðartákni með hvimleiðu stagli fremur
en viturlegum umræðum; sem hann vakti raunar aldrei.
Það er þessi tegund af rithöfundi sem Páll Skúlason á eflaust við
(því þetta er hinn „hagnýti" rithöfundur í orðsins fyllstu merkingu
og er til margvíslegs brúks og meðfærilegur), þegar hann segir:
„Hann [þ.e. rithöfundurinn] á að sinna þörfum lesenda sinna, og til
hans eiga lesendur að geta leitað með lífsvandamál sín“ (s. 425).
Þannig hagnýtissjónarmið líkar höfundinum vel, það kitlar hégóm-
lyndið og sannar að hann er engin afæta á þjóðfélaginu. Oðru nær: