Sagnir - 01.06.1999, Qupperneq 41

40
Sakamannalsingar  Alingi
Sagnir 1999
dikt Þorsteinsson lögmaður hafði afskipti af. Lögmaðurinn
hefur orðið í bréfi sem hann lét lesa upp á Alþingi 1730:
[Þorleifur] lýsti fyrir mér og öðrum dánumönnum, að hann
hefði strokið frá Skálholti fyrir samvitund að nokkrum
þjófnaði, stolið að skilnaði eldishesti frá hr. biskupinum,
hvern hann hafi á fjöllunum misst; tók ég svo þennan
hlaupastrák heim til míns heimilis, í því skyni þangað til ég
vissi sanna vissu hér um, svo hann ei undanhlypist for-
þéntu straffi.
Þorleifur strauk á meðan Benedikt var á þingi 1729 og
varð mönnum til ama bæði í Kelduhverfi og Skálholti. Því
lýsti Bendikt auðkennum hans á Alþingi árið 1730.11
Einum manni er lýst tvívegis, Steingrími Helgasyni sem
fyrst er lýst árið 1693 af Jóni Sigurðssyni sýslumanni í Borg-
arfjarðarsýslu og aftur 1699 af Jóni Jónssyni sýslumanni úr
Snæfellsnessýslu en Steingrímur strauk þá úr þremur fanga-
járnum sýslumanns á Alþingi. Steingrími er lýst svona árið
1693:
Meðalmaður á hæð, þykkvaxinn, luralegur í framgöngu,
rauðbirkinn á hár, sköllóttur, en kembir hárið frá hnakka og
fram á enni, rauðleitur í andliti, hárstrý um kjálka og und-
ir höku, með freknóttar og breiðar hendur.12
Lýsingin á Steingrími árið 1699 er á þessa leið:
Meðalmaður á hæð, þykkvaxinn, luralegur í framgangi,
rauðbirkinn á hár, sköllóttur, en kembir hárið frá hnakka og
fram á ennið, rauðleitur í andliti, rauðbirkinn um kjálka og
höku, lotinn á herðar, með
flærðarlegu tilliti, hver
drengur til dauða dæmdur
var.13
Ekki er þess getið í
síðari lýsinguni að
þar sé stuðst við lýs-
inguna frá 1693 en
þær eru grunsam-
lega líkar. Eldri
lýsingin virðist
því tekin upp og
notuð aftur en í
breyttu og bættu
formi. Lýsinguna
hefur sýslumaður
Jón Jónsson því
fengið úr Alþing-
isbók ársins 1693
og lagað hana til
eftir eigin höfði.
Úr einstaka
sakamannalýsing-
um í Alþingisbók-
um má lesa vit-
neskju um sam-
vinnu milli embætt-
ismanna við leit á
eftirlýstum saka-
mönnum. Til dæmis
beina sýslumenn lýsingunum stundum að þeim embættis-
mönnum sem talið er líklegast að geti fundið viðkomandi
sakamann. Þetta gerist oftast þegar sá sem lýsinguna skrifar
virðist hafa einhverja hugmynd eða vitneskju um hvert saka-
maðurinn hafi farið. Þegar grunuðum barnsföður Guðrúnar
Ingimundardóttur, Jóni Snorrasyni, er lýst árið 1685 óskar
sýslumaðurinn í Árnessýslu þess „að velnefndir sýslumenn,
sérdeilis í Skaftafellsþingi, fyrir þessum manni spyrjast vilji
og síðan hans andsvör, ef hittast kann, sér undirvísa.“14 Þarna
glittir greinilega í samvinnu sýslumanna. Í dóma- og þingbók
Markúsar Bergssonar sýslumanns í Ísafjarðarsýslu er að finna
dómsmál um óleyfilega barneign Valgerðar Sveinbjörnsdóttur
sem lætur uppi að barnsfaðirinn sé Eysteinn Jónsson. Í bók-
inni segir að þar sem Eysteinn sé
strokinn ... úr sínum átthaga, þá dæmist hann hér með rétt-
tækur til að færast hingað í sýslu hvar sem hittast kann til
að svara til þessa áburðar Valgerðar Sveinbjörnsdóttur, og
annaðhvort löglega undanfærast eður endanlegan dóm að
líða.15
Á Alþingi um sumarið lýsti Markús Bergsson auðkennum
Eysteins. Yfirvaldinu tókst að hafa upp á Eysteini, hvort sem
það var lýsingu Markúsar að þakka, því hann var dæmdur til
dauða ásamt Valgerði á Alþingi 1728. Náðun barst þeim árið
eftir og dómi Eysteins breytt í ævilanga Brimarhólmsvist.16
Árangur þeirrar vinnu að lýsa eftir sakamönnum á Alþingi
er illmælanlegur útfrá Alþingisbókum, sökum þess hve mörg
málanna eru þess eðlis að þau hafa ekki komið aftur fyrir Al-
Hugsanlega hefur Snæbjörn Pálsson lögsögumaður litið
svona út samkvæmt lýsingum í Alþingisbókum.