Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Qupperneq 62

Hjalti Hugason
alvarlega undirstrikað að þessari sláandi lýsingu á norrænu þversögninni sem
svo er nefnd er einungis ætlað að ná til ríkjandi félags- og/eða menningar-
legra aðstæðna eða tilhneiginga en ekki til persónulegrar afstöðu eða
viðbragða einstaklinga við kreppu, áföllum eða dauða. Raunar mælir ekkert
gegn því að á hinu einstaklingsbundna sviði rúmist mikil trúarleg leit og jafn-
vel trúariðkun í skjóli hinnar formlegu og e.t.v. í ákveðinni merkingu innan-
tómu kirkjuaðildar þótt hún fari þá að mestu leyti fram utan ramma hefðbund-
inna trúfélaga og sé borin uppi af því sem oft er nefnt einka- eða nafnlaus
trú.* 11 Þetta er þó ekki mat þeirra sem standa að fyrrgreindu riti. Þar er frem-
ur litið svo á að hin dæmigerða norræna afstaða felist í trúarlegu áhuga- og
afstöðuleysi þar sem margir telji að trúarbrögð almennt hafi e.t.v. þó nokkurn
sannleikskjarna í sér búandi þó svo að fáir ætli að þau sannindi hafi neitt veru-
legt gildi í daglegu lífi.12 Þá sýna höfundar bókarinnar fram á að trúarafstaða
Norðurlandabúa einkennist af sterkri afstæðis- og einstaklingshyggju. Að
þessu leyti má segja að trúarleg fjölhyggja sé ríkjandi á Norðurlöndum.13 Á
hinn bóginn virðast Norðurlandabúar ekki tiltakanlega umburðarlyndir í trú-
arefnum - a.m.k. ekki þegar ýmis trúarbrögð nýbúa eiga í hlut.14 Um-
burðarlyndi verður þó að teljast mikilvæg vídd allrar raunverulegrar fjöl-
hyggju. Hin norræna fjölhyggja kann því að vera nokkuð sérstæðs eðlis og
virðist sú lýsing vel geta átt við um íslenskar aðstæður.
Túlkun norrœnnar trúarsögu - tvö líkön
En hvernig skýra ritgerðarhöfundar þá tilurð hinna sérstöku, mótsagnar-
kenndu trúarlegu aðstæðna á Norðurlöndum? Hér verður einkum gengið út
frá ritgerð trúarlífsfélagsfræðingsins Susan Sundback sem einmitt hefur það
hlutverk að skýra hið háa hlutfall Norðurlandabúa sem þrátt fyrir allt kýs af
fúsum og frjálsum vilja að tilheyra þjóðkirkju lands síns.15 Téður höfundur
hafnar alfarið þeirri alþýðlegu skýringu sem mjög var haldið á lofti í
umræðum kristnihátíðarsumarsins að fólk upp og ofan tilheyri þjóðkirkju
lands síns af hefðarfestu og íhaldsemi einni saman. Þá efast hún um að þörf
stöðu með hinni ríkjandi kirkju. Þeim aðstæðum hefur verið lýst með slagorðinu „beli-
eving without belonging" (þe. þeir trúa án þess að tilheyra (kirkju)). Botvar 2000: 88.
11 Olausson 1985: 9-13.
12 Sundback 2000a: 34. Riis 2000: 268.
13 Riis 2000: 267-272.
14 Riis 2000: 273-276. Sérstaklega má ætla að neikvæð staðalmynd Norðurlandabúa af
múslimum vegi hér þungt. Sundback 2000b: 299-302.
15 Sundback 2000a: 34-73.
60