Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 65

Trúarhefð á Norðurlöndum í Ijósi kirkjusögunnar
aldarinnar að svo miklu leyti sem hún tekur til trúariðkunar.20 Kannanirnar
sýna nokkrar eftirhreytur hefðbundinnar íslenskrar trúarhefðar. Það kemur þó
varla nægilega sterkt fram í túlkun höfunda sökum þess hversu einhliða þeir
skoða aðstæður í nútímanum í ljósi skammtímaþróunar. Virðast þeir í raun
gefa sér vissa staðalmynd af þeirri guðrækni er hafi verið ríkjandi í bænda-
samfélagi fyrri tíma en horfið með þéttbýlismyndun og annarri samfé-
lagsþróun á 20. öld. Uppistaðan í þeirri mynd er m.a. að kirkjuguðrækni hafi
staðið hér föstum fótum fyrr meir og að biblíulestur hafi verið mikið stundaður
fyrr á tíð.21
Samkvæmt könnun Björns Björnssonar og Péturs Pétursonar tóku aðeins
10% reglubundinn þátt í guðsþjónustum þjóðkirkjunnar meðan yfir 40%
kváðust aldrei gera það.22 í könnun Erlendar Haraldssonar er þetta ástand
skýrt með því að kirkjusókn hafi „stórminnkað“ í seinni tíð án þess að nokkuð
í könnuninni renni sérstökum stoðum undir þá túlkun.23 Þessi skilningur kem-
ur e.t.v. ekki eins hreinræktað fram í könnun Björns Björnssonar og Péturs
Péturssonar.
Hér er þess að gæta að styrkur hefðbundinnar guðrækni hér á landi lá
miklu fremur í heimilisguðrækni en kirkjuguðrækni. Allt bendir til að kirkju-
sókn hafi frekar einkennst af festu en því að hún væri almenn eða mikil í þeirri
merkingu að hátt hlutfall sóknarfólks væri við guðsðjónustu hvern helgan dag
eða þegar embættað var. Ekki virðist t.d. hafa verið algengt að börn væru tek-
in með til kirkju yfir vetrartímann. Þá bendir allt til þess að langt hafi verið
milli kirkjuferða margra kvenna. í heild má segja að þátttaka í guðsþjónust-
um hafi ráðist af því að íslenskar sóknir voru oftast víðlendar, kirkjuvegur
langur og víða strangur og veður til ferðalaga oft tvísýnt. Algengast var að
ekki væri embættað í sóknarkirkjum hvern helgan dag. Kom hér til fjöldi út-
kirkna (hálfkirkna og kirkna með minni þjónustuskyldu) í prestaköllum,
20 Könnun Bjöms og Péturs tók til þúsund manna úrtaks á aldrinum 18-75 ára sem valið
var af handahófi úr þjóðskrá 1. desember 1986 (Svo í bók. Á væntanlega að vera 1985).
Spurningalistar voru sendir út í október 1986 og síðasta svar barst í janúar árið eftir. Svör-
un varð tæp 75 prósent. Niðurstöður birtust í ritinu Trúarlíf íslendinga: Félagsfrœðileg
könnun sem út kom árið 1990. Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson 1990: 7-8. Könnun
Erlendar byggir á rúmlega 1100 manna úrtaki á aldursbilinu 30-70 ára samkvæmt
þjóðskrá I. desember 1973. 80% svarshlutfall náðist. Niðurstöður birtust í ritinu Þessa
heims og annars; Könnun á dulrœnni reynslu Islendinga, trúarviðhorfum og þjóðtrú. Er-
lendur Haraldsson 1978: 9-13.
21 Með kirkjuguðrækni er hér átt við reglubundna þátttöku í sameiginlegri guðsþjónustu
safnaðar í sóknarkirkju, þátttöku í altarisgöngu og öðrum kirkjulegum athöfnum er ekki
tengjast hátíðum á merkisdögum mannsævinnar.
22 Björn Björnsson og Pétur Pétursson 1990: 133-134.
23 Erlendur Haraldsson 1978: 37.
63