Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Page 64

Hjalti Hugason
Út frá mínum bæjardyrum má draga báðar þessar skýringar í efa. Eins og
á hefur verið bent sýna höfundar fram á að mjög skorti á að hin norræna fjöl-
hyggja rúmi raunverulegt trúarlegt og menningarlegt umburðarlyndi. Bendir
það til þess að Norðurlandabúar hafi enn ekki náð að vinna úr og aðlaga sig
þeim breyttu aðstæðum sem nærvera nýbúa í löndum þeirra hefur komið til
leiðar. Milli hins dæmigerða norræna lútherana og nýbúa sem aðhyllast t.d.
islam, búddisma eða hindúisma er því varla nokkur sú víxlverkun í gangi sem
sé líkleg til að hafa nokkur veruleg áhrif á hefðbundið hlutverk og stöðu hinna
stóru, rótgrónu þjóðkirkna. Trúarbrögð nýbúa hafa t.d. ekki orðið neinir raun-
hæfir kostir í augum Norðurlandabúa og hafa ekki leitt til trúskipta þeirra svo
nokkru nemi. Þá ber þess að geta að samfélagsþróun á Norðurlöndum hefur
fremur einkennst af samhengi en snöggum umskiptum eða byltingum. Vissu-
lega hafa stórfelldar búsetubreytingar og ör þéttbýlismyndun með tilheyrandi
samfélags- og menningarhvörfum átt sér stað sums staðar á Norðurlöndum
og eru þau oft talin hafa leitt til sekulariseringar. Á þetta ekki síst við um ís-
land. Af þeim sökum kynni það að hafa auðgað rannsóknina að taka ísland
með í reikninginn. Iðnvæðingin náði þó fram að ganga hvarvetna á Norður-
löndum án kröftugrar eða langvarandi stéttabaráttu og velferðarkerfi nútím-
ans komust þar á án meiri háttar póiitískra átaka. Róttæk stjórnmálaöfl hafa
því yfirleitt ekki haft mikið fjöldafylgi eða verið í valdaaðstöðu á Norðurlönd-
um. Loks hafa drottnandi kirkjustofnanir þróast í kallfæri við almenna sam-
félagsþróun og tengsl ríkis og kirkju hafa einnig verið til endurskoðunar.
I ljósi þessarar „harmónísku“ þróunar kemur ekki á óvart að allur þorri
Norðurlandabúa hafi ekki talið brýna ástæðu til að endurskoða afstöðu sína
til meirhlutakirkju lands síns og enn síður að segja sig úr henni með form-
legum hætti.
Eg er raunar ekki grunlaus um að sú takmarkaða tímaspönn sem gengið
er út frá í margívitnuðu riti um trúaraðstæður á Norðurlöndum villi höfund-
um sýn. Þeim yfirsést þá að það sem þeir telja nútímaaðstæður er sprottið hafi
upp í kjölfar sekulariseringar á sfðari tímum eru í raun gamalgróin einkenni
á norrænni trúarhefð.
Tímaspönn íslenskra trúarrannsókna
Tvær veigamestu kannanir sem gerðar hafa verið á trúarlífi íslendinga bera
nokkur einkenni þess almenna veikleika félagsfræðilegra trúarrannsókna sem
hér hefur verið gerður að umræðuefni. Er þar átt við viðamikla rannsókn
Björns Björnssonar og Péturs Péturssonar á trúarlífi þjóðarinnar frá 9. áratug
20. aldar og könnun Erlendar Haraldssonar á dultrú landsmanna frá 8. áratug
62