Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Side 68

Hjalti Hugason
mál prestsins, ungmenni voru spurð út úr prédikuninni eftir guðsþjónustu og
„fulltrúa“ hvers heimils við guðsþjónustuna var gert að endursegja efni
predikunarinnar þegar heim var komið.32 Virðist augljóst að mjög eimir eft-
ir af þessu forna mati enn á okkar dögum hvað svo sem líður samsömun með
lútherskum predikunarskilningi. Þá má einnig vera að sterk staða bókmennta
hér á landi valdi nokkru í þessu efni en án efa eru prédikanir íslenskra presta
mun nær því að vera bókmenntalegs eðlis en gerist víða í nálægum kirkjum.
Mikið er lagt upp úr málfari og stíl prédikananna og vísanir til fagurbók-
mennta, einkum ljóða, hafa fram undir þetta verið ríkur þáttur í þeim.
Annar mikilvægur þáttur lútherskrar kirkjuguðrækni er altarisganga og
þátttaka fólks í henni. Könnun Björns Bjömssonar og Péturs Péturssonar sýnir
að hér á landi stendur hún næsta höllum fæti þar sem aðeins um 6% svarenda
kváðust ganga til altaris einu sinni á ári eða oftar. Fjórðungur þjóðarinar
kvaðst hins vegar aldrei gera það. Jafnvel meðal þeirra sem eru jákvæðastir
gagnvart kristninni hefur kvöldmáltíðarsakramentið veika stöðu. Fimmtung-
ur þeirra sem játuðu kristna trú kvaðst aldrei ganga til altaris. Litlu færri eða
17% sögðu að kvöldmáltíðarsakramentið hefði enga þýðingu í sínum huga og
rúmur helmingur þessa fólks kvað það aðeins hafa vissa þýðingu fyrir sér.
Þessar aðstæður mótast ugglaust mjög af því að á fyrri hluta 20. aldar lögðu
margir prestar litla rækt við kvöldmáltíðina og fræddu söfnuði sína ekki um
guðfræðilega merkingu og trúarlegt gildi hennar. Hefur enda mjög verið á
þetta bent sem skýringu á veikri stöðu sakramentisins.33 Þó ber að gæta þess
að fyrr á tíð voru altarisgöngusiðir íslendinga í mjög föstum skorðum sem að
verulegu leyti lutu opinberum fyrirmælum og jafnvel aðhaldi. Fólst atferlið í
því að almenningur var reglulega til altaris en ekki nema einu sinn eða tvisvar
á ári. Spornuðu kirkjuleiðtogar jafnvel við því að fólk gengi mjög oft til alt-
aris. T.d. taldi Guðbrandur Þorláksson að slíkt ætti ekki að gerast oftar en fjór-
um sinnum á ári ef heilbrigt fólk ætti í hlut.34
Við þessar aðstæður kann að vera að fólk hafi ekki tekið persónulega af-
stöðu til sakramentisins og iðkun þess því staðið veikum fótum er opinberu
aðhaldi sleppti. Kemur það atriði tæplega nægilega vel fram í túlkun Björns
Björnssonar og Péturs Péturssonar á niðurstöðunum sínum. Líklegast er að
dræm þátttaka íslendinga í kvöldmáltíðinni og því hversu veika stöðu hún
greinilega hefur í huga þeirri eigi sér tvenns konar skýringar. Er önnur
guðfræðisöguleg og vísar til aðstæðna á fyrri hiuta 20. aldar og er hér eink-
32 Hjalti Hugason 1988: 245-246, 259, 287.
33 Hjalti Hugason 1988: 229. Björn Björnsson og Pétur Pétursson 1990: 140-146.
34 Hjalti Hugason 1988: 228-229. Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson 1990: 140-141.
66